Kaszuby i Kaszubi pojawiają się od lat 30. XX w. w Rozgłośni Pomorskiej Polskiego Radia w Toruniu. Nadawano tam cykliczne audycje Na kaszubskim brzegu, Dawni i współcześni poeci kaszubscy. Na antenie występowali A. Bukowski, E. Jonas, A. Labuda, W. Pniewski. Przed mikrofonem występowały zarówno zespoły amatorskie, chóry, jak i soliści – muzycy. Wykonywano m.in. pieśni na głos i fortepian F. Nowowiejskiego, Ł. Kamieńskiego.
Radio Gdańsk działa od 29.06.1945 r. i dość regularnie porusza tematy związane z Kaszubami. Już w początkach jego działalności, gdy felietony historyczne „Polskość w dawnym Gdańsku” prowadził w rozgłośni M. Pelczar, pojawiały się w nich kaszubskie odniesienia. Wielu działaczy regionalnych współpracowało z Radiem Gdańsk – byli to m.in. L. Bądkowski, F. Sędzicki, F. Fenikowski, J. Bianga, J. Piepka. Pracowała tam także R. Ostrowska. Na zlecenie Radia Gdańsk H. Jabłoński opracowywał w latach 50. muzykę ludową, w tym kaszubską (→ pieśń ludowa). W rozgłośni można było w tym czasie usłyszeć kaszubskie felietony, gadki i muzykę. W całości kaszubskojęzyczne były audycje „Tona i Gust” J. Biangi i B. Kullasa. Warto wspomnieć w kontekście muzyki regionalnej na antenie także o W. Obniskiej. Począwszy od 1950, rozgł. PR w Gdańsku emitowała audycje cykliczne: „Amatorskie zespoły przed mikrofonem”; „Wieś tańczy i śpiewa” (1952–1976); „Pieśni i gadki Pomorza i Kaszub” (1974–1977); „Radiowy Festiwal Folklorystyczny” (od 1976). Audycje te popularyzowały zarówno ludową muzykę kaszubską w wersji in crudo, jak też muzykę stylizowaną.
Il. 1. Logo Radia Kaszëbë
W pierwszych dekadach powojennych bardzo ważną rolę odgrywało Radio Pomorza i Kujaw z Bydgoszczy, kontynuujące przedwojenne tradycje toruńskie. Największe zasługi ma tutaj red. A. Jachnina – dziennikarka oraz miłośniczka folkloru, w tym także kaszubskiego (→ folklor muzyczny). O jej pracy tak pisała W. Szkulmowska: „W roku 1950 Rozgłośnia Bydgoska Polskiego Radia rozpoczęła prace nad zbieraniem folkloru muzycznego na terenie województwa. (…) Od roku następnego systematyczną pracą zbieracką zajęła się Anna Jachnina i Paweł Billert. (…) Rezultaty tych żmudnych poszukiwań dwudziestu prawie lat wyrazić można sumą ponad 350 przebadanych wsi i kilku tysięcy archiwalnych nagrań piosenek, zwyczajów i obrzędów (ponad 500 taśm). W oparciu o te materiały redaktor Anna Jachnina opracowała kilkaset audycji, a wśród nich wesela kujawskie, kaszubskie, pałuckie (…) Redaktor Anna Jachnina nie tylko bowiem »odkrywała« twórców ludowych, nagrywała z nimi wywiady, zbierała materiały o zwyczajach itp., lecz pomagała rozwiązywać wiele trudności, interweniowała u władz, utrzymywała ścisły kontakt z Muzeum Etnograficznym i Muzeum Kujawskim” (W. Szkulmowska, Opieka nad twórczością ludową w województwie bydgoskim w okresie XXV-lecia PRL, „Rocznik Kulturalny Kujaw i Pomorza”, t. 5, 1969, s. 108-109). Wśród tych nagrań dla kultury kaszubskiej znaczenie niezwykle istotne mają te, które uwieczniają ludowych pieśniarzy z południa Kaszub, w tym przede wszystkim W. Rogalę, ale też J. Bruskiego czy W. Grulkowskiego. Powstały dzięki temu dziesiątki audycji, niekiedy bardzo obszernych nawet kilkudziesięciominutowych. Występowały w nich również z kaszubskimi piosenkami zespoły folklorystyczne i chóry szkolne, opowiadano o hafcie kaszubskim, recytowano kaszubską literaturę, prezentowano ważne wywiady, np. z córką H. Derdowskiego H. Zimniewicz (pierwsza emisja w Nowy Rok 1955). Zresztą A. Jachnina przygotowała również obszerną relację z uroczystości odsłonięcia pomnika Derdowskiego we Wielu w 1957 r. Ponadto nie tylko nagrywała, ale też pisała o kaszubskich twórcach na łamach prasy.
Z kolei w rozgłośni koszalińskiej Polskiego Radia od 1957 r. zrealizowano w sumie do 1975 r. kilkadziesiąt audycji poświęconych tematyce autochtonicznej, w tym kaszubskiej. Miały one różny charakter: reportaże, sprawozdania i relacje (np. ze zjazdu Bojowników o polskość ziemi bytowskiej w 1958 r., czy też z jubileuszu polskiego szkolnictwa), nagrania sztuk teatralnych (Kaszubskie wesele ks. Sychty w wykonaniu zespołu świetlicowego z Borzytuchomia), audycje literackie (poezja, legendy kaszubskie), wywiady i programy historyczne (np. o czarownicach na Kaszubach czy też o kaszubskiej szlachcie), prezentacje miejscowości (np. Niezabyszewa) lub osób (np. S. Szroedera) itd. Znaczna część tych audycji jest obecnie udostępniana na stronach internetowych Radia Koszalin, stanowiąc niekiedy unikatowy materiał historyczny i kulturowy.
Wskutek przełomu demokratycznego po 1989 r. kaszubszczyznę prezentowano szerzej. W latach 90. w Radiu Gdańsk rozpoczęto emitowanie kaszubskojęzycznego cotygodniowego programu D. Sowy „Na bôtach ë w bòrach” (słyszalny także w Radiu Weekend i Koszalin). Współtworzyli go również m.in. L. Szmidtke i T. Slowi. Obecnie jego wydawcą jest T. Slowi, a materiały przygotowują P. Lessnau, R. Groth, A. Hebel. Od 2004 r. nadawano magazyn „Klëka”, w którym prezentowano najnowsze informacje z terenu Kaszub. Kaszuby przedstawiali w rozgłośni także m.in. A. Sobecka-Waśkiewicz (w magazynie „Kalejdoskopy” oraz „Rodowody Pomorskie”) i A. Kietrys. Wątki kaszubskie pojawiały się też w wielu niewymienionych tu programach. W ostatnich latach w Radiu Gdańsk powstała redakcja zajmująca się kaszubszczyzną, którą kieruje T. Slowi. Warto wspomnieć także o DAB – cyfrowym kanale Radia Gdańsk, w którym od poniedziałku do piątku emitowano godzinny program „Stacja Kaszuby”, najczęściej nadawany w całości po kaszubsku. W 2022 r. otwarto Studio Radia Gdańsk w Kościerzynie.
Od 1992 r. zaczęło nadawać Radio Weekend, w 1994 r. uzyskało koncesję. Jego siedzibą są Chojnice. Nazwa rozgłośni wzięła się stąd, że początkowo można ją było usłyszeć jedynie w weekendy. Jej głównymi adresatami są przede wszystkim mieszkańcy południowych Kaszub, Borów Tucholskich, Krajny. W 2017 r. zmieniła nazwę z „Radio Weekend” na „Weekend FM”.
W 2004 r. Stowarzyszenie „Ziemia Pucka” uzyskało koncesję na prowadzenie Radia Kaszëbë. Jego siedzibą było najpierw Władysławowo (→ Wielka Wieś), potem Rumia, a obecnie – Gdynia. Jego spiritus movens to A. Jabłoński. Misja Radia Kaszëbë to „budowa lokalnych więzi pomiędzy mieszkańcami Pomorza poprzez kulturową i etniczną integrację 500-tysięcznej społeczności Kaszubów”. Nadaje w języku polskim i kaszubskim. Kaszubski można tam usłyszeć zarówno w audycjach, jak i muzyce.
Tematy o Kaszubach i język kaszubski pojawiają się od lat 50. także w rozgłośniach z Koszalina i Bydgoszczy. Radio Koszalin jest chętnie słuchane zwłaszcza w słupskim, lęborskim, bytowskim. Popularnością cieszył się jego kaszubskojęzyczny „Magazyn kaszubski”. W piątki można było usłyszeć prognozę pogody po kaszubsku – „Kaszëbsczé wiodro”. Warto także wspomnieć o cotygodniowym „Serwisie kaszubskim”, który trwał 5 minut. Do niedawna emitowano audycje „Karolëna na Kaszëbach”, „Kaszëbsczé słowò na mądrą głowã”.
Radio Norda FM z siedzibą w Wejherowie wyprodukowało cykl audycji „Słówka jidą w główkã. Wesołe lekcje kaszubskiego” prowadzone przez K. Janczewską i T. Fopke. W sieci ukazało się 240 odcinków. Na antenie są także pojawia się cykl „Gùst i Lénka” oraz dużo wiadomości z Kaszub i o Kaszubach, a wcześniej kaszubskojęzyczne programy katolickie „Gôdczi ò wierze” i „Kaszëbskô Ewanielëjô”.
Z kolei w Radiu Głos, które posiada nadajniki w Pelplinie, Szymbarku i Chojnicach, jeszcze do niedawna można było usłyszeć prowadzone przez kleryków z Klubu Studentów Kaszubów modlitwy po kaszubsku (Różaniec, Anioł Pański), w okresie wielkiego postu – pasję po kaszubsku i inne tematyczne audycję. Na antenie pojawiają się informacje z Kaszub. Jest popularne przede wszystkim w powiecie kartuskim.
W 2020 r. zaczęło działać w Łebczu małe, lokalne radio Amber FM – bez koncesji, ale legalnie. Prowadzi je D. Lewicki. Z założenia funkcjonuje ono w okresie letnim. Można je usłyszeć od piątku od godz. 22.00 do niedzieli do godz. 22.00. Sytuacja pandemii przyspieszyła jego otwarcie – skorzystało ono ze zmiany przepisów i odpowiedziało na potrzebę nadawania mszy św. Przekazuje informacje lokalne i ogólnokaszubskie, częściowo w języku kaszubskim.
Wspomniane rozgłośnie są przekaźnikiem lokalnych informacji kulturalnych, społecznych, gospodarczych, dają mniejszą lub większą możliwość usłyszenia języka kaszubskiego i funkcjonowania w tym języku. Sprzyjają lokalnemu i regionalnemu upodmiotowieniu. Istotny radiowy trend ostatnich lat polega na umieszczaniu materiałów archiwalnych w Internecie – dzieje się tak także z audycjami o Kaszubach, nierzadko w języku kaszubskim. Stanowią one istotne źródło wiedzy o kaszubszczyźnie.
Katarzyna Kulikowska
Bibliografia:
- Borzyszkowska-Szewczyk M., Obracht-Prondzyński C., Cirocka B., Kaszubski wanożnik po Gdańsku. Znaki i miejsca w przestrzeni kulturowej Miasta, Gdańsk 2018
- Łuczyński A., Kaszubszczyzna w mediach elektronicznych. Zarys dziejów, „Biuletin Radzëznë Kaszëbsczégò Jãzëka/Biuletyn Rady Języka Kaszubskiego”, 2018, s. 201–222
- Obracht-Prondzyński C., Fopke T., Kulikowska K., Współczesna kultura kaszubska, Gdańsk 2018
- Schodzińska J., Kaszubi i kaszubszczyzna na antenie radiowej w pierwszych latach działalności rozgłośni gdańskiej po II wojnie światowej, Acta Cassubiana, t. 4, 2002, s. 105–112
Netografia:
Ikonografia:
