Klëka (w spolszczonym zapisie kleka lub w niektórych częściach Kaszub kòzel). W tradycyjnej kulturze kaszubskiej laska sołecka – kij zakończony haczykowato, za pomocą którego sołtys albo władze administracyjne zawiadamiały mieszkańców o swoich postanowieniach. Napisaną na karcie wiadomość sołtys dołączał do klëczi i przekazywał ją do najbliższego domostwa, następnie mieszkańcy przekazywali ogłoszenie do kolejnych domów całej miejscowości. W przypadku kiedy społeczność wiejska z powodu analfabetyzmu nie mogła przeczytać wiadomości, rozsyłana po domach kluka informowała o konieczności zebrania się w jednym miejscu, aby tam właśnie mogła zostać ogłoszona wiadomość obowiązująca całą wioskę. Kleka była zatem atrybutem władzy społecznej, którą dzierżył przewodniczący gromady wiejskiej (sołtys).
W okresie międzywojennym w Wejherowie w latach 1937–1939 wydawano czasopismo pod tym tytułem. Autorów tworzących je i w nim publikujących zwykło się określać mianem klekowców. Środowisko to tworzyli przede wszystkim L. Roppel, J. Ceynowa, P. Szefka, K. Derc, J. Bianga, F. Szroeder, E. Ogórek, J.R. Rąbca, J.K. Kotłowski i J. Bandrowski.
Il. 1.
W sensie ideowym stawiano w piśmie „Klëka” akcent na historyczną i kulturową wspólnotę polsko-kaszubską, która pozwoliła przetrwać Kaszubom wśród cywilizacyjnych wpływów niemieckich. Było to nawiązanie do programu literacko-kulturowego H. Derdowskiego oraz idei młodokaszubów. W konsekwencji autorzy „Klëczi” pragnęli zachować kaszubskie wartości regionalne i jednocześnie podtrzymywać jak najbliższy związek z Polską. Nie dążyli więc do akcentowania różnic pomiędzy kulturą kaszubską a polską, lecz ukazywali podobieństwa pomiędzy nimi. Widoczne to było nawet w pisowni – autorzy nie mieli ambicji zaznaczania odmienności kaszubszczyzny od polszczyzny poprzez znaki diakrytyczne, lecz ujednolicali swój zapis, upodobniając go do ówczesnego standardu języka polskiego. Z szerszej perspektywy patrząc, periodyk odzwierciedlał tendencje endeckie istniejące w życiu społeczno-politycznym Pomorza. W związku z nimi właśnie tak wyraziste są kulturowe, polityczne i ekonomiczne motywy antyniemieckie, co dodatkowo było wzmacniane sytuacją końca lat 30. i II RP, zagrożonej polityką III Rzeszy.
Zawartość czasopisma była niejednorodna. Pojawiała się tutaj proza (np. W. Nowosielskiego), sztuki sceniczne (P. Szefki, B. Sychty czy J.K. Kotłowskiego), poezja (m.in.: L. Roppla, J. Ceynowy, K. Derca, J. Biangi, F. Sędzickiego, J. Bandrowskiego, J.R. Rąbcy), teksty pieśni i kolęd (J. Ceynowy, K. Derca, P. Szefki) (→ kolędy kaszubskie). Publikowano także fragmenty twórczości H. Derdowskiego oraz A. Majkowskiego, czy też wypowiedzi krytyczno-literackie, recenzje i omówienia (L. Roppel).
Il. 2.
„Klëka”, choć istniała stosunkowo krótko, odegrała swoją ważną rolę w rozwoju tożsamości kaszubskiej. To tutaj debiutowali autorzy, którzy pełnię swych możliwości ukazali dopiero po II wojnie światowej (zwłaszcza L. Roppel i J. Ceynowa).
Daniel Kalinowski
Bibliografia:
- Drzeżdżon J., Piętno Smętka. Z problemów kaszubskiej literatury regionalnej lat 1920-1939, Gdańsk 1973
- Tenże, Współczesna literatura kaszubska 1945-1980, Warszawa 1986
- Kalinowski D., Kuik-Kalinowska A., Literatura kaszubska. Rekonesans / Kaszëbskô lëteratura. Wëzdrzënë, przeł. D. Majkowski, Gdańsk 2017
- Kaliński M., Paweł Szefka. Zasłużony folklorysta Kaszub, Łęczyce 2007
- „Klëka”. Leon Roppel i wejherowska „Klëka”, oprac. zbior., Wejherowo 2008
- Lorentz F., Zarys etnografii Kaszub, Gdynia 2014 [I wyd: 1934]
- Neureiter F., Historia literatury kaszubskiej. Próba zarysu, przeł. M. Boduszyńska-Borowikowa, Gdańsk 1982
- Osowicka R., Leksykon wejherowian, Wejherowo 2008
- Paweł Szefka w historii i kulturze Kaszub. Antologia utworów, red. B. Breza, Wejherowo 2000
- Poezja twórców z kręgu „Klëki”, oprac. i przypisy H. Makurat, wstęp: J. Borzyszkowski, A. Kuik-Kalinowska, H. Makurat, Gdańsk 2015
- Pro memoria Józef Ceynowa (1905–1991), zebr. i oprac. J. Borzyszkowski, Gdańsk 2005
- Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement III, red. J. Borzyszkowski, Gdańsk 2012
- Szefka P., Utwory sceniczne, oprac. M. Cybulski, Gdańsk 2021
Ikonografia:
- Źródło: Instytut Kaszubski
- Źródło: Instytut Kaszubski
