Kaszubski
kontakt@kaszubopedia.pl
+48 58 346 22 31
Wesprzyj nas
Szukaj

Muzyka kaszubska

« Powrót do listy haseł

Region Kaszub przez długie lata pozostawał na obrzeżu zainteresowań środowiska muzykologicznego. Wpłynął na to zarówno brak odpowiednio przygotowanych badaczy lokalnych, jak również zamknięta postawa samych Kaszubów, wynikająca z głębokiej nieufności wobec przybyszów z zewnątrz. Te właśnie czynniki miały prawdopodobnie największy wpływ na powstanie mitu o rzekomej nieśpiewności Kaszubów (→ Cassubia non cantat).

Wyróżnikiem muzyki kaszubskiej jest jej żywotność, rozwojowość, wielowątkowość. Za cechę charakterystyczną tutejszej muzyki ludowej (→ pieśń ludowa, → folklor muzyczny) uważano oś tonalną, opartą na szeroko rozłożonym akordzie durowym. Ł. Kamieński upatrywał w tym wpływów skandynawskiej bazuny, D. Martin zaś rezultatu rozpowszechnienia instrumentów harmonicznych, takich jak bandonia czy akordeon (→ instrumenty muzyczne). Do innych cech charakteryzujących tutejszą muzykę ludową należy łukowo-ascendentalny kształt linii melodycznej, nieznaczna przewaga metrum dwumiarowego nad trójmiarowym, bogactwo wątków balladowych w pieśniach.

Zmierzch muzyki ludowej nastąpił z chwilą masowej migracji ze wsi do miasta, i co za tym idzie, stopniowym zanikiem przejawów obrzędowości. Począwszy od lat 30. XX w., coraz większą rolę zaczęła odgrywać autorska muzyka regionalna. Jej wyróżnikiem stał się określony krąg tematyczny utworów, zasięg wykonawczy, osoby twórców (autochtonów lub osób identyfikujących się z regionem) i w przeważającej mierze język kaszubski (→ pieśń regionalna i artystyczna).

Il. 1.

Wraz z odzyskaniem niepodległości i dostępu do morza zaczęły powstawać liczne opracowania pieśni ludowych na głos i fortepian, adaptacje chóralne, opery, kantaty. Jednym z najczęstszych sposobów wykorzystania folkloru stało się opracowywanie autentycznych pieśni i tańców ludowych, stylizacja, wykorzystywanie wybranych elementów (rytm, zwroty melodyczne, ogólny charakter pieśni lub tańca).

W latach 60. XX w. zyskał na znaczeniu nurt tradycji gdańsko-marynistycznych. Obok tworzywa literackiego ważną rolę w muzyce, zwłaszcza instrumentalnej, pełniły tytuły utworów, odwołujące się do wyobraźni słuchaczy poprzez skojarzenia z literaturą, mitologią, symboliką ludową, wreszcie historią miejsc zlokalizowanych nad brzegiem Bałtyku. Wybrane elementy folkloru muzycznego stały się źródłem inspiracji dla H. Jabłońskiego, E. Pałłasza, W. Rudzińskiego, W. Walentynowicza, J.M. Wieczorka, A. Świerzyńskiego i innych.

Il. 2.

Rozwój fonografii, jaki dokonał się w ostatnim półwieczu, znalazł swe odzwierciedlenie w liczbie materiałów dźwiękowych. Obejmują one zarówno pocztówki dźwiękowe, kasety magnetofonowe, jak i płyty kompaktowe, będące formą utrwalenia dorobku większości działających zespołów folklorystycznych. Należnym ukłonem w stronę muzyki tradycyjnej stała się płyta Kaszuby. Muzyka źródeł z kolekcji muzyki ludowej Polskiego Radia w Warszawie (1999) oraz Cassubia Incognita (2009) – wspólna inicjatywa Muzeum Zachodniokaszubskiego w Bytowie i Archiwum Fonograficznego PAN w Warszawie, album Władysława Wiśniewska i Zespół Śpiewaczek Ludowych „Wdzydzanki” (2007). Współcześnie do dawnej tradycji wykonawczej sięga J. Gostkowska wraz z towarzyszącym jej zespołem „Drëszë”.

Nagrania piosenek kaszubskich stanowią istotny element pracy pedagogicznej w szkołach. Wraz z rozpowszechnieniem Internetu, także i on przejął rolę ważnego medium transmisyjnego. Zmiany, zaznaczające się w kształcie muzyki regionu, są pochodną przemian zachodzących w świadomości pokoleniowej, po części zaś także gustu i wpływu mediów.

Il. 3.

Wraz z częstszą obecnością liturgii słowa podczas tzw. mszy kaszubskich, pojawiła się potrzeba prezentacji pieśni kościelnych w j. kaszubskim. Dużą rolę odegrał wówczas wydany w 1993 r. zbiór pieśni pt. Tobie Boże chwała (→ kaszubszczyzna w Kościele). Dużą rolę w propagowaniu pieśni odgrywa prężne środowisko chóralne, skupione w Radzie Chórów Kaszubskich.

W ostatnich latach powstało wiele nowych utworów z kręgu muzyki kantatowo-oratoryjnej, pisanych na zamówienie konkretnych zespołów. Na potrzeby chóru „Discantus” M. Sławecki skomponował Kaszubskie Magnificat oraz Mszę kaszubską na chór i organy (2010), A. Diesner – Kaszubskie Te Deum (2016) i Psalmy (2017), A. Rocławska-Musiałczyk – Psalmy (2017), Stabat Mater – Matczi serce (2019) oraz Missa Cassubiae (2021). [Il. 4] Z myślą o repertuarze zespołu „Art & Voices” kompozytorka dokonała adaptacji tradycyjnych pieśni ludowych (Suita kaszubska), stworzyła też muzykę do tłumaczenia Pieśni Koheleta (2018) na głosy solowe, chór i orkiestrę.

Il. 4.

Na zamówienie ZKP przy współpracy MKiDN oraz Instytutu Pieśni i Tańca powstały Pieśni fonemiczne (2013) K. Nepelskiego do słów J. Stachurskiego. W Roku Kolberga powstała opera Rebeka (2014) M. Dworzyńskiego do libretta T. Fopkego. Obydwa dzieła miały swą premierę w Filharmonii Kaszubskiej w Wejherowie.[Il. 5].

Nie brakuje również nagranych na płyty utworów z pogranicza rocka, jazzu, folku i muzyki autorskiej, w których kluczową rolę odgrywa język kaszubski. Są to m.in. albumy zespołu „Chëcz” (Do młodëch, 2000, Dërnosc, 2015), O. Walickiego (Kaszëbë I, 2007, Kaszëbë II, 2014), „Damrockers” (Damrockers, 2008), „The Rozmish” (Go Kaszëbë, 2008), W. Korthals (Na wiedno, 2009), zespołu „FUCUS” (Wanodżi kòl morza, 2009 i Grôjta dali, 2019), K. Stańko (Spik, 2014), Almost Jazz Group (Na Kaszëbach I, 2014; Na Kaszëbach II, 2023), P. Ruszkowskiego (Kamiszczi, 2017), C. Paciorka wraz z Gdańsk Jazz Quartett (Kaszëbë pòdług Cezarégò Pôcórka, 2018). [Il. 6-8].

Od wielu lat kaszubską muzykę estradową promuje W. Korthals – kompozytorka, wokalistka, dyrygentka, wykonawczyni wielu teledysków z pieśniami kaszubskimi, zaaranżowanymi w duchu muzyki popularnej. Sekunduje jej T. Fopke – autor słów, kompozytor i współtwórca zespołu „We dwa kònie” (wespół z R. Borysionkiem), niestroniący również od rapu.

Niemały wpływ na rozwój kaszubskich piosenek w różnych stylach muzycznych miała kaszubska redakcja Radia Kaszëbë (konkurs „Kaszubski Idol”) oraz Radia Gdańsk (→ radio po kaszubsku / radia kaszubskie) – organizatora cyklu koncertów pod nazwą „Nowe brzmienia Kaszub”.

Il. 5.

Z roku na rok powiększa się grono osób piszących muzykę do tekstów/motywów kaszubskich (M. Bolewski, M. Borowicz, K. Falkowski, M. Garbecka, M. Sławecki, W. Tyszer, J. Złotkowska). Sprzyja temu organizacja konkursów muzycznych, zainteresowanie środowiskowe oraz większa dostępność wydawnicza i fonograficzna.

Ważnym ośrodkiem promocji muzyki pozostaje Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, w którym od 2002 r. odbywają się koncerty prezentujące różne oblicza muzyki regionu w ramach cyklu „Spotkania z muzyką Kaszub”.

Witosława Frankowska

Bibliografia:

  • Bielawski L., Mioduchowska A., Kaszuby z serii Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i  materiały, t. 1-3, Warszawa 1997-1998
  • Frankowska W., Aspekte der kaschubischen Musikkultur, [w:] Beiträge zur Geschichte der Musik und Musikkltur in Danzig und Westpreussen, t. 5, Stuttgart 2018, s. 401-413
  • Frankowska W., Muzyczne dziedzictwo Kaszub i jego transformacje, 2016,
    https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Acta_Cassubiana/Acta_Cassubiana-r2016-t18/Acta_Cassubiana-r2016-t18-s21-42/Acta_Cassubiana-r2016-t18-s21-42.pdf, dostęp 22.04.2023
  • Frankowska W., Spotkania z muzyką Kaszub. Monografia cyklu koncertów 2002-2020, Wejherowo 2021
  • Kamieński Ł., Pieśni ludu pomorskiego. Pieśni z Kaszub południowych, Toruń 1936, s. 1.
  • Martin D., Pomeralia as a cultural borderland – German influences in Kashubian folk music, with emphasis on the period between mid-19th century and 1918, [w:] Beiträge zur Geschichte der Musik und Musikkltur in Danzig und Westpreussen, t. 5, Stuttgart 2018, s. 424-426
  • Muzyka Kaszub. Materiały encyklopedyczne, red. W. Frankowska, Gdańsk 2005
  • Poszowski A., Folklor kaszubski inspiracją twórczą dla kompozytorów polskich, „Pomerania”, 1975, nr 6, s. 15-16

Fonografia:

Audycje:

Dyskografia (wybór):

  • A jô so spiéwiä pò kaszëbskù, muz. T. Fopke i J. Stachurski, CD, Gdańsk 2008
  • Cassubia Incognita, CD, Warszawa-Bytów 2009
  • Kaszëbë I, muz. O. Walicki, CD, Wdzydze Kiszewskie 2007
  • Kaszubskie Te Deum, muz. A. Diesner, CD, Gdańsk 2016
  • Kaszuby. Kolekcja Muzyki Ludowej Polskiego Radia, CD, nr 17, Warszawa 1999
  • Kaszuby w pieśni artystycznej. Antologia pieśni kaszubskich, CD, Gdańsk 2013
  • Kaszuby z serii Kolekcja Muzyki Ludowej Polskiego Radia, CD, Warszawa 1999
  • Knôpi za mna, póczi jesz jem panną. Pieśni z Kaszub, opr. M. Raczyński,, CD, Gdańsk 2013
  • Missa Cassubiae, muz. A. Rocławska-Musiałczyk, CD, Gdańsk 2021
  • Mòja dësza wielbi Pana, muz. M. Sławecki, CD, Gdańsk 2016
  • Na Kaszëbach, Almost Jazz Group, CD, Gdańsk 2014
  • W céni Bòżëch skrzidłów, muz. A. Rocławska-Musiałczyk i A. Diesner, Gdańsk 2017

Nagrania dostępne w sieci (wybór):

Ikonografia:

  1. Źródło: Instytut Kaszubski
  2. Źródło: Instytut Kaszubski
  3. Źródło: Instytut Kaszubski
  4. Źródło: Instytut Kaszubski
  5. Źródło: Instytut Kaszubski

« Powrót do listy haseł
cookie Korzystając z tej strony zgadzasz się z naszą polityką prywatności. Close