Jest to położona u południowego wybrzeża Morza Bałtyckiego (połabski: Rana, niem. Rügen, w tradycji polskiej zwana również: Roja, Ruja, Rujana) największa wyspa dzisiejszych Niemiec, w administracyjnym obrębie kraju związkowego Meklemburgia-Pomorze Przednie (Mecklenburg-Vorpommern).
Jest to jedna z najbardziej naznaczonych symboliką przestrzeń geograficzno-kulturowa Bałtyku. Historycznie rzecz biorąc, Rugię zamieszkiwały różne ludy, zarówno słowiańskie, jak i germańskie. Wyspa wzmiankowana była w historiografii w XII-XIII w., notowana przez średniowieczne kroniki, w kontekście nietrwałego zdobycia jej w 1130 r. przez Bolesława Krzywoustego, a następnie akcji chrystianizacyjnej (1160-1168) prowadzonej przez króla duńskiego Waldemara I, który wraz z biskupem Absalomem siłą narzucał chrześcijaństwo zamieszkującemu ją bitnemu ludowi słowiańskiemu o wyrobionym poczuciu niezależności i odrębności. Specyficzne położenie terytorialne oraz słowiańskie wierzenia i język sprzyjały tworzeniu zwartych związków plemion i wykształcaniu ośrodków lokalnej władzy. Na Rugii istniało centrum duchowe na Arkonie, a także centra świeckie w Gardźcu (niem. Garz) i Charenzie (pol. Korzenica).
Il. 1. Rugia
Po upadku Arkony i przyjęciu chrześcijaństwa (1168) Rugia stała się lennem dla Duńczyków, jednocześnie od tego czasu notuje się obecność rodzimej dynastii książąt, której pierwszym przedstawicielem był Jaromar I. Ostatni książę rugijski związał wyspę (1325) z dynastią Gryfitów, przez co na kolejne trzysta lat Rugia znalazła się w granicach państwa zachodniopomorskiego. Po wygaśnięciu linii książęcej Gryfitów w 1648 r., na mocy traktatu westfalskiego Rugia niemal na dwieście lat stała się częścią Pomorza Szwedzkiego. Na początku XIX w., po ustaleniach kongresu wiedeńskiego (1815) wyspa przynależała do Królestwa Prus, zaś od 1871 r. Cesarstwa Niemieckiego. Obie wojny światowe oszczędziły stan materialny i naturalny Rugii, która do dziś zachowała klimat czystej, nieco tajemniczej przestrzeni przyrody. Ukształtowanie tereny jest zresztą na wyspie imponujące. Szczególnie spektakularnie wyglądają klify Wissower Klinken, Stubbenkammer i Königsstuhl, które doczekały się malarskich reprezentacji u takich artystów, jak C.D. Friedrich lub C.G. Carus, którzy za pomocą nadmorskiego pejzażu wyrażali potęgę sił natury, boski majestat i nikłość człowieka.
Na wyspie silnie obecna jest słowiańska przeszłość. W kościele parafialnym w Altenkirchen (pol. Cerkwica) znajduje się wmurowana w lico muru tablica-płaskorzeźba przedstawiająca najprawdopodobniej księcia rugijskiego Tesława lub prasłowiańskie bóstwo Świętowita, w kościele w Bergen także wmurowano płytę, która przedstawia postać księcia Jaromara I lub wspomnianego Świętowita. Z badań archeologicznych wiadomo, że oprócz Świętowita na Rugii czczono Rugiewita (Rujewita), Porenuta oraz Porewita (→bogowie przedchrześcijańscy). Chrześcijaństwo na wyspie rozwijało się dzięki zakonowi cystersów, zaś reformacja wprowadzona została decyzją Gryfitów. Na Rugii w czasach romantyzmu rozwijał się ruch ewangelickiego pietyzmu. W ewangelizacji szczególnie zasłużył się tutaj luterański duchowny L.G. Kosegarten, który Słowo Boże głosił dla prostego ludu nie tylko w kościele, ale wprost na brzegu morza.
Il. 2. Rugia
Z nowszych dziejów, na Rugii znajduje się również posępny przykład budownictwa narodowego socjalizmu w miejscowości Prora: niedokończony przez nazistów kompleks wypoczynkowy o dł. 4,5 km, zaprojektowany i zbudowany przez faszystowską organizację turystyczną Kraft durch Freude, przeznaczony dla 20 tys. (!) turystów-robotników. Dzisiaj budynki Prory przekształcono na modne nadmorskie apartamenty.
W tradycji kaszubskiej Rugia stanowi ważny odnośnik do mitu Wielkiego Pomorza, szczególnie jego zachodnich granic, o których wspominał A. Majkowski w powieści Żëcé i przygodë Remusa, F. Sędzicki w swoich baśniach, a także zrzeszyńcy w swojej liryce (→J. Trepczyk, →A. Labuda) oraz utworach scenicznych (→J. Rompski). We wszystkich tych literackich wizjach wyspa była przykładem idealizowanej przeszłości, w której Słowianie samodzielnie rządzili autonomicznym państwem, panował pradawny panteon przedchrześcijańskich bóstw, własny, demokratyczny system władzy oraz rodzimy język. Kaszubscy autorzy w ślad za ujęciami polskiego romantyzmu i wizjami W. Pola, ubolewali, że za sprawą germanizacji i braku społecznej solidarności ten tak szlachetny porządek upadł. Utworami sławiącymi dawną świetność, a potem upadek Rugii chcieli wzbudzić w czytelnikach dążenie do ofiarniejszych działań na rzecz tożsamości kaszubskiej. W razie niepowodzenia wieszczyli już w realiach XX w. zupełny zanik kaszubszczyzny.
Daniel Kalinowski
Bibliografia:
- Kalinowski D., Ziemia ojców. Pomorze zaodrzańskie w literaturze kaszubskiej, „Porównania”, 2013, nr 12
- Labuda G., Słowiańszczyzna pierwotna. Wybór tekstów, Warszawa 1954
- Osięgłowski J., Wyspa słowiańskich bogów, Warszawa 1971
- Piechocki R., Kap Arkona, Putbus 1997
- Źródła do kaszubsko-polskich aspektów dziejów Pomorza Zachodniego do roku 1945, red. B. Wachowiak, Poznań-Gdańsk 2006 [t. I: Pomorze Zachodnie pod rządami książąt plemiennych i władców z dynastii Gryfitów (990-1121-1637-1648/1653), wydał Z. Szultka]
Ikonografia:
- Źródło: Instytut Kaszubski
- Źródło: Instytut Kaszubski
