Sz. Krofey (Krofej) (przed 1550 – ok. 1589) był duchownym luterańskim w Bytowie, tłumaczem tekstów religijnych na j. polski z elementami j. kaszubskiego, najwybitniejszą postacią w nowożytnych dziejach ziemi bytowskiej.
Urodził się w Dąbiu k. Bytowa ok. 1550 r. w rodzinie wolnego sołtysa Jerzego (Jürgena), zajmującego się hodowlą krów, od czego rodzina zaczerpnęła swe nazwisko. Według Z. Szultki dolnoniemieckie Kroff oznacza bowiem ‘starą krowę’, a E. Breza etymologię nazwiska wywodził od polskiego słowa krowa. Wielu badaczy jest przekonana, iż Krofey był Kaszubą.
Po ukończeniu szkółki miejskiej w Bytowie, a następnie łacińskiej w Słupsku, dzięki protekcji zarządcy domeny bytowskiej B. Swawego, byłego pierwszego ewangelickiego biskupa kamieńskiego (1545–1549) (→ ewangelicy), młody Krofey w 1567 r. został zapisany na uniwersytet w Wittenberdze. To tam miał możność poznania polskiego języka literackiego, studiował bowiem w latach, kiedy panowała tam atmosfera życzliwości i tolerancji dla języków słowiańskich. Licznie studiującą młodzież słowiańską objął swoją opieką C. Peucer – zięć F. Melanchtona, profesor medycyny, z pochodzenia Łużyczanin (→ Serbołużyczanie i Kaszubi).
Po zakończeniu studiów w 1569 r. Krofey wrócił do Bytowa, gdzie objął posady pisarza miejskiego i nauczyciela oraz drugiego kaznodziei, czyli diakona. Funkcję pierwszego kaznodziei zaczął pełnić dopiero od 1579 r. Wcześniej jednak odbył dodatkowe studia na królewieckiej Albertynie. Do matrykuły tej uczelni został wpisany w 1574 r. Prawdopodobnie studia podjął za sprawą ks. Barnima X (→ Gryfici), który rok wcześniej objął domenę bytowską. Z tego też powodu w tym samym 1573 r. mógł powołać Krofeya na swego kapelana dworskiego w bytowskim zamku, zaś studia Krofeya w Królewcu – wówczas prężnym protestanckim ośrodku wydawniczym, znanym także z działalności tłumacza i edytora J. Seklucjana – mogły dopomóc w skompletowaniu księgozbioru nowej książęcej kaplicy. Wiele wskazuje na to, iż Krofey nie zawarł związku małżeńskiego i zmarł bezpotomnie ok. 1589 r.
Il. 1. Rys. Wawrzyniec Samp
Praca duszpasterska z Kaszubami, którzy w owym czasie dominowali w Bytowie i jego okolicach, ponadto nie znali niemieckiego, skłoniła Krofeya do przetłumaczenia katechizmu M. Lutra i kancjonału (śpiewnika) z niemieckiego na polski (→ translacje na kaszubski). Przypuszczalnie dzięki wsparciu książąt pomorskich w 1586 r. wydał on dwie książki, z których do naszych czasów zachowała się tylko jedna w pojedynczym egzemplarzu. W 1896 r. w kancelarii parafialnej w Smołdzinie k. Słupska niemiecki etnograf F. Tetzner odnalazł kancjonał Duchowne piesnie D. Marcina Luthera y ynszich naboznich mężów. Z niemieckiego w Slawięsky ięzik wilozone przes Szymana Krofea sługe słowa Bozego w Bytowie. Drukowano w Gdainsku przes Jacuba Rhode. Roku Panskiego 1586. W 1926 r. zakupiła go do swoich zbiorów biblioteka uniwersytecka w Gryfii (Greifswaldzie), gdzie znajduje się do dziś. W 1958 r. staraniem językoznawcy R. Olescha wydano fototypiczny reprint w wydawnictwie Böhlau Verlag Köln-Gratz. Druga z książek nosiła tytuł Maly Catechismus… Zachowała się jedynie jego przerobiona edycja pt. Cwiczenia Katechismowe, przez Pytania y Odpowiedźi, według Przetłumaczenia Szymona Krofejá, Na Ządánie wielu poboźnych serc do Druku podane Roku pańskiego 1758. Widniejący w tytule j. ‘slawięsky’, należy rozumieć jako słowiański, czyli kaszubski, a nie słowiński, gdyż nazwa Słowińcy została wymyślona przez badaczy XIX-wiecznych. W rzeczywistości język Krofeyowego kancjonału jest j. polskim z domieszką słów kaszubskich.
Sz. Krofey został upamiętniony stosunkowo późno. Jego imieniem nazwano po II wojnie światowej ulice w Gdyni i Wejherowie. W Bytowie znajduje się Plac Krofeya, a na ścianie cerkwi bizantyjsko-ukraińskiej pw. św. Jerzego (→ Ukraińcy na Kaszubach), w roku II Kongresu Kaszubskiego (→ kongresy kaszubskie), Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Oddział w Bytowie ufundowało w 1992 r. tablicę poświęconą jego pamięci. Obecna cerkiew jest dawną kaplicą ewangelicką, w której do połowy XIX w. głoszono kazania w j. polskim i kaszubskim. W 2009 r. Urząd Miasta w Bytowie wyemitował monety zastępcze o nazwie Krofey, w nominałach 3 i 4 z mosiądzu oraz 40 ze srebra. Z kolei Fundacja Rozwoju Lokalnego „Parasol” corocznie od pocz. XXI w. organizuje Konkurs im. Szymona Krofeya na najlepsze prace naukowe dotyczące obszaru pow. bytowskiego.
Tomasz Rembalski
Il. 2. Strona tytułowa Duchownych pieśni z 1586 r.
Bibliografia:
- Breza E., Nazwiska Pomorzan. Pochodzenie i zmiany, t. I, Gdańsk 2000.
- Szultka Z., Uzupełnienia do biogramu pastora Szymona Krofeja i jego familiantów na wolnym sołectwie w Dąbiu, „Acta Cassubiana”, 2005, t. VII, s. 138–144.
- Szultka Z., Pastor Szymon Krofej i jego familianci na wolnym sołectwie w Dąbiu, w: Studia archiwalne – historyczne – politologiczne, pod red. A. Czubińskiego i J. Macholaka, Szczecin 2004, s. 99–116.
- Gierszewski S., Krofey Szymon (XVI w.), w: Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, pod red. tegoż, t. II, pod red. Z. Nowaka, Gdańsk 1994, s. 510–511.
- Historia Bytowa, pod red. Z. Szultki, Bytów 1998.
Ikonografia:
- Źródło: Instytut Kaszubski
- Żródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Szymon_Krofey#/media/Plik:Duchowne_piesnie_Szymona_Krofea_1586.png
