Festiwal Pieśni o Morzu

Zamysł festiwalu wyrósł z tradycji zjednoczonego ruchu śpiewaczego. Jedną z najpopularniejszych form działalności ruchu na pocz. XX w. była organizacja zjazdów śpiewaczych, połączonych z uroczystym przemarszem jako formą manifestacji patriotycznej. Zjazdy te odbywały się w różnych ośrodkach Kaszubskiego Okręgu Śpiewaczego. Wraz z odzyskaniem niepodległości zmianie uległy dotychczasowe priorytety w działalności chóralnej. Ich ciężar przesunął się w stronę doskonalenia warsztatu wokalnego, sięgania po nowy repertuar i możliwości jego konfrontacji z innymi chórami.

Choć idea festiwalu kiełkowała od 1962, dopiero w 1965 r. – przed rocznicą obchodów 1000-lecia Państwa Polskiego – zawiązał się Komitet Organizacyjny I Festiwalu Chóralnej Pieśni o Morzu. W jego skład weszli: główny inicjator i realizator festiwalu dyrygent M. Baran, J. Kiedrowski, R. Roloff, J. Czerniejewski i L.K. Radtke. Za motto festiwalu przyjęto słowa wiersza J. Kasprowicza: „Od morza jesteśmy, od morza, od szumnych bałtyckich wód…”.

Założeniem festiwalu było upowszechnienie utworów o tematyce marynistycznej i kaszubskiej oraz nawiązujących do tradycji polskiej myśli marynistycznej. Popularyzacja śpiewu chóralnego miała służyć integracji społecznej, doskonaleniu poziomu wykonawczego amatorskich zespołów, wymianie doświadczeń, motywowaniu środowiska kompozytorskiego do podjęcia tematyki marynistycznej. Przyjęto, iż festiwal miał odbywać się co dwa lata w Wejherowie. Tryb ten został zakłócony przez stan wojenny (1981–1983), budowę Filharmonii Kaszubskiej (2010–2013) i ostatnio, pandemię (2020-2021).

O ile pierwsze edycje festiwalu miały charakter głównie lokalny, to od 1974 r. zyskał on wymiar ogólnopolski. Stało się to możliwe dzięki powiększeniu grona organizatorów o Naczelnika Miasta Wejherowa (później Prezydenta Miasta), Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego, Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej, Państwową Wyższą Szkołę Muzyczną (Akademię Muzyczną), Zarząd Główny Związku Zawodowego Marynarzy i Portowców w Gdyni i Powiatową Radę Związków Zawodowych.

Liczba chórów biorących udział w festiwalu nie przekraczała zwykle 20 zespołów. W V edycji festiwalu (1974) uczestniczyła ich rekordowa liczba (32), zaś rzesza wykonawców sięgnęła 2300 osób. Podczas 52 lat trwania OFPoM obok chórów z Kaszub wystąpiły chóry z różnych stron Polski, np. z Górnego i Dolnego Śląska, Rzeszowszczyzny, Lubelskiego, Mazowsza, Wielkopolski, Kujaw oraz Warmii i Mazur.

Rozrastający się festiwal zaczął borykać się z problemami lokalowymi – przesłuchania odbywały się w pierwotnie w amfiteatrze miejskim, później w Szkole Podstawowej nr 9, w Liceum Ogólnokształcącym, Studium Medycznym, kościele św. Stanisława Kostki, Filharmonii Kaszubskiej, wreszcie w Szkole Muzycznej. Kolegiata św. Trójcy była miejscem koncertów galowych – od 2013 r. rolę tę przejęła Filharmonia Kaszubska. Niestety, zdarzały się także okresy, w których liczba zespołów nie przekraczała dziesięciu – powodem były trudności finansowe i chórów, i organizatorów.

Regulamin festiwalu od początku zakładał prezentację utworu obowiązkowego, wybranego uprzednio przez Komisję Artystyczną, oraz dwóch dowolnych pieśni marynistycznych. Wraz z rozwojem festiwalu wprowadzono do regulaminu zapis o popularyzowaniu języka kaszubskiego – ustawowo przyjętego języka regionalnego w Polsce.

Prestiż festiwali budowało grono jurorów, w którym zasiadali wybitni przedstawiciele świata muzycznego Pomorza (m.in. prof. R. Heising, prof. A. Poszowski, prof. H. Gostomski, literat L. Roppel, kompozytorzy: J. Trepczyk, H.H. Jabłoński, A. Wiktorski), a w ostatnich latach dyrygenci z całej Polski.

W ciągu minionego półwiecza największym powodzeniem wśród wykonawców cieszyły się kompozycje J. Trepczyka, A. Sutowskiego, A. Wiktorskiego, H.H. Jabłońskiego, E. Rymarza, F. Nowowiejskiego, K.M. Prosnaka, S. Kazury, J. Świdra i A. Koszewskiego.

Symbolicznym ukłonem w stronę J. Trepczyka, twórcy wielu utworów wykonywanych podczas festiwalu, był w 1989 r. koncert dwóch chórów toruńskich („Copernicus” i „Con Anima”) pod dyrekcją R. Gruczy, który odbył się przed domem kompozytora. Był to ostatni hołd złożony wejherowskiemu twórcy tuż przed jego śmiercią.

Od początku swego istnienia festiwal aktywizował społeczność lokalną. W gronie wieloletnich organizatorów szczególnie zaznaczyła się dyrekcja Państwowej Szkoły Muzycznej w Wejherowie w osobach E. Kani i D. Muży-Szlas, prof. M. Rocławskiego z Akademii Muzycznej w Gdańsku, przedstawicieli lokalnej administracji: N. Damaszke, P. Nikla, R. Kamińskiego. Wspomagało ich w tym grono utalentowanych konferansjerów, które swym profesjonalizmem wysoko podniosło rangę wejherowskiego festiwalu (A. Kubiaczyk, G. Treder, J. Kaatz, J. Treder, M. Sildatke, B. Felczykowska).

Rozmach festiwalu niósł za sobą konieczność tworzenia scenografii, plakatów, programów. Ważną rolę odegrało tu wejherowskie środowisko plastyczne (m.in. S. Kamecki, B. Damps, Z. Leśniowski, W. Sosińska, A. Fittkau, K. Pałłasz). Projekty cechowało twórcze podejście do symboliki morskiej i muzycznej.

Marynistyczny wymiar festiwalu wspierały imprezy towarzyszące. Były to wystawy plastyczne (np. Morze w grafice L. Staniszewskiego czy też Świat fantastyczny bajek i legend kaszubskich w ujęciu Z. Leśniowskiego), tematyczne (np. Marynistyka i muzyka w filatelistyce autorstwa E. i R. Kamińskich), wystawy fotograficzne E. Kamińskiego (np. Festiwale lat 90.). Zespołom występującym w Parku Miejskim towarzyszyły kiermasze wydawnictw o tematyce marynistycznej i kaszubsko-pomorskiej (→wydawnictwa kaszubskie). W tym samym czasie kino „Świt” emitowało polskie filmy krótkometrażowe o tematyce morskiej, w parkowych stawach zaś odbywały się zawody modeli pływających.

Wejherowskiemu festiwalowi towarzyszyły koncerty galowe w wykonaniu zespołów folklorystyczno-estradowych („Flotylla”, „Dalmor”, „Hartwig”) oraz koncerty kameralne z cyklu „Spotkania z muzyką Kaszub” (Mòrze, Baltykana, Baltica, Midzë Môłim a Wiôldżim Mòrzã). Formuła festiwalowa dała asumpt do zorganizowania seminariów dla dyrygentów w zakresie muzyki marynistycznej i regionalnej (2006, 2008).

Należy także wymienić pięć sesji naukowych pt. Marynistyka w muzyce, których rezultatem stały się Prace Specjalne zamieszczone w „Zeszytach Naukowych PWSM w Gdańsku” (1978–1987). Problematyka podjęta przez teoretyków muzyki znacząco wpłynęła na wzrost zainteresowania muzyką kaszubską. W 2017 r. zorganizowano sesję naukową poświęconą kaszubskiemu poecie i kompozytorowi J. Trepczykowi w stulecie jego urodzin. Sesji towarzyszyła promocja poświęconej mu monografii.

Pokłosiem konkursu kompozytorskiego na chóralny utwór marynistyczny z 1997 r. był zbiór kompozycji pod nazwą Morze szumi (2004), [Il. 6] wydany dzięki dotacji Unii Europejskiej. Znalazły się w nim nagrodzone utwory W. Rudzińskiego, A. Koszewskiego, Z. Penherskiego i R. Pietrzaka.

Dzięki zaangażowaniu organizatorów festiwal zyskał zasłużoną renomę w środowisku śpiewaczym. Świadczą o tym częste powroty zespołów do Wejherowa, otwartość na nowe propozycje repertuarowe, gotowość zmierzenia się z językiem kaszubskim.

Długi okres trwania festiwalu obrósł w swoistą symbolikę. Nieformalnymi gospodarzami (opiekunami chórów) stali się członkowie najstarszego wejherowskiego chóru „Harmonia”, spadkobiercy idei swojego dyrygenta – M. Barana. Pamięci tego działacza poświęcona jest też jedna z nagród – za najciekawszą prezentację utworu o tematyce kaszubskiej.

Za sprawą wejherowskiego dokumentalisty i fotografika, E. Kamińskiego, ukazały się dwa albumy w przekrojowy i barwny sposób ukazujące historię wejherowskiego festiwalu (1997, 2008).

Każda z jego edycji rozpoczyna się i kończy publicznym odegraniem hejnału festiwalowego, który skomponował w 1978 r. H.H. Jabłoński. Za sprawą ogłoszonego w 2017 r. konkursu miejskiego powrócono do zwyczaju dekorowania witryn sklepowych elementami marynistycznymi i kaszubskimi.

Nagrodą za uczestnictwo w festiwalu jest dla każdego chóru miniaturka postaci rybaka. Wraz z rozwojem festiwalu pojawiały się nowe kategorie nagród i wyróżnień, przyznawane twórcom kompozycji marynistycznych mających swą premierę podczas festiwalu, autorom najciekawszych współczesnych opracowań; osobną też nagrodę otrzymuje zespół za najlepsze wykonanie pieśni w języku kaszubskim. [Il. 10]

Główną nagrodą festiwalu (Grand Prix) pozostaje niezmiennie wykonany z bursztynu Złocisty Żagiel, symbolizujący „kaszubskie złoto”.

Witosława Frankowska

Bibliografia:

• Frankowska W., Coraz dalej od morza, „Pomerania”, 2013, nr 6, s. 34-35
• Taż, Pochwała tradycji. Relacja z XXIV Ogólnopolskiego Festiwalu Pieśni o Morzu, „Pomerania”, 2019, nr 6, s. 10-12
• Kamiński E., XXX lat Ogólnopolskiego Festiwalu Pieśni o Morzu w Wejherowie. Kronikarski zapis XV festiwali (1966-1997), Wejherowo 1997
• Tenże, Jubileusz Ogólnopolskich Festiwali Pieśni o Morzu w Wejherowie (1966-2008), Wejherowo 2008
• Morze szumi. Zbiór pieśni chóralnych, XVIII Ogólnopolski Festiwal Pieśni o Morzu, Wejherowo 2004
• Programy festiwalowe, regulamin konkursowy

Filmografia:

XXV Ogólnopolski Festiwal Pieśni o Morzu https://www.youtube.com/watch?v=EBNRU1buZ0w

Ikonografia:

1. Źródło: Instytut Kaszubski
2. Źródło: Instytut Kaszubski
3. Fot. Edmund Kamiński
4. Fot. Edmund Kamiński
5. Fot. Radosław Kamiński
6. Fot. Edmund Kamiński