Roppel Leon

L. Roppel (1912-1978) – germanista, językoznawca, poeta, pisarz, gawędziarz, folklorysta, wydawca – działacz kaszubski. Używał pseudonimów i kryptonimów, m.in.: Piętów Tóna, Józef Larski, LAR, L. R. i (ropp), z których pierwszy zaistniał w powszechnym odbiorze.

T. Bolduan (→Bolduanowie) w Nowym bedekerze kaszubskim stwierdził, iż Roppel „Był człowiekiem o niezwykle rozległych zainteresowaniach, pisarzem, publicystą, historykiem literatury kaszubskiej, edytorem i popularyzatorem kultury duchowej Kaszubów”. F. Neureiter w Historii literatury kaszubskiej zauważył: „Nie sposób dostatecznie wysoko ocenić znaczenie Leona Roppla dla literatury kaszubskiej”. I. Trojanowska 10 lat po jego śmierci w Posłowiu do tomiku wierszy pt. Z piesnią do Ciebie jidzema Mateńko, na sam koniec napisała: „W mojej pamięci Leon Roppel trwa jako człowiek promiennie pogodny i zawsze zafascynowany czymś nowym, angażującym jego – do końca – młodzieńczy entuzjazm, opierający się wszelkim przeciwnościom, których los mu nie oszczędzał. Jako człowiek przedkładający nad dobra materialne wartości duchowe, związany emocjonalnie bez reszty z rodzinną ziemią – Kaszubami”.

Potwierdzenie tych słów znajdujemy na kartach jego wierszy i innych utworów literackich oraz tekstów publicystycznych i naukowych. Potwierdzają to również autorzy poświęconych mu wspomnień, biogramów słownikowych i artykułów dotyczących jego niezwykłego życia i twórczości.

L. Roppel urodził się 19.09.1912 r. w Wejherowie w rodzinie Franciszka (1878-1950) – b. kolejarza, agenta firmy produkującej maszyny do szycia i rowery „Singer u. Neidlinger”, działacza kaszubskiego i Julianny z d. Schröder. W rodzinnym mieście ukończył szkołę powszechną i gimnazjum, w którego dziejach zapisał się jako działacz Regionalnego Koła Kaszubskiego i autor pierwszych publikacji, m.in. wiersza: Antoniemu Abrahamowi w hołdzie („Gazeta Kaszubska”, 1933, nr 144 i „Gazeta Gdańska”, 1933, nr 143). Po maturze, w 1933 r. podjął studia na UJ w Krakowie – najpierw w zakresie filologii słowiańskiej, a następnie germańskiej. Był tam współtwórcą Polskiego Teatru Akademickiego i autorem cotygodniowych felietonów, publikowanych na łamach „Gazety Kaszubskiej” i „Gazety Gdańskiej” pt. Piętów Tóna gôdô, skąd pochodzi jego najbardziej znany pseudonim literacki. Był także do wojny współpracownikiem kaszubskich czasopism: „Klëka” w Wejherowie, „Zrzesz Kaszëbskô” w Kartuzach i toruńska „Teka Pomorska”. Na łamach tej ostatniej opublikował m.in. pomnikowy dziś artykuł: Stefan Ramułt. (Szkic biograficzny na 25-lecie zgonu) – 1938, nr 4, a w „Klëce” tekst o podobnym znaczeniu: Dr Florian Ceynowa na miarę słowiańską – 1939, nr 1 oraz nr 2 i 3. W ramach Biblioteki „Klëki” ukazała się jego pierwsza książka Na Jantarowym Brzegu. Pòwiôstki kaszëbskie (Wejherowo 1939), której niemal cały nakład został wkrótce zniszczony przez hitlerowców. Książkę tę wydawca porównał do dzieła K. Tetmajera Na skalnym Podhalu. J. Drzeżdżon poświęcił jej osobny podrozdział w swojej rozprawie Piętno Smętka. Z problemów kaszubskiej literatury regionalnej lat 1920-1939 (Gdańsk 1973). A. Bukowski w Regionalizmie kaszubskim, pisząc o „Tece”, zaliczył Roppla do jej najlepszych piór – obok Majkowskiego, Karnowskiego, Pniewskiego i Sychty.

Od lutego do czerwca 1939 r. L. Roppel pracował jako nauczyciel języka niemieckiego w Państwowym Liceum i Gimnazjum im. J. Słowackiego w Kowlu na Wołyniu. Okupację hitlerowską przeżył jako robotnik i księgowy w niemieckich firmach budowlanych na terenie Gdańska, Królewca, Łotwy i Estonii, umykając tam przed poszukującym go gestapo (→ wojna i okupacja).

W latach 1945-1946 był pracownikiem Zarządu Miejskiego w Sopocie, a następnie do 1957 r. księgowym w przedsiębiorstwach budowlanych. W grudniu 1945 r. ukończył studia jako mgr germanistyki. Od 1946 r. współpracował z Gdańską Rozgłośnią Polskiego Radia. 10 lat później został pracownikiem redakcji „Słowa Powszechnego” Oddział w Gdańsku. Od 1959 r. był zastępcą dyr. ds. organizacyjnych w Instytucie Bałtyckim, a od 1961 redaktorem w Dziale Wydawniczym GTN. W 1962 r. otrzymał etat lektora języka niemieckiego w AM w Gdańsku, a rok później w WSP – pracując do emerytury w 1977 r. na Uniwersytecie Gdańskim, od 1970 r. jako wykładowca w Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych.

Będąc lektorem i wykładowcą akademickim, a zarazem poetą i pisarzem, uczestniczył aktywnie w życiu kulturalnym i naukowym środowiska humanistycznego. Był m.in. członkiem TPNiS w Gdańsku, potem GTN oraz Polskiego Towarzystwa Nautologicznego, a także Związku Literatów Polskich. Należał do założycieli w 1956 r. i najaktywniejszych działaczy Zrzeszenia Kaszubskiego, od 1964 r. Kaszubsko-Pomorskiego. Uprawiał wielostronną działalność pisarską, także naukową i odczytową jako wybitny znawca spraw kaszubskich i morskich. Publikował na łamach wielu gazet i czasopism w kraju i w świecie – zwłaszcza łużyckim i niemieckim.

W dziejach literatury kaszubskiej zapisał się także jako zasłużony edytor nowych wydań i autor cennych wstępów do dzieł dawnych i współczesnych pisarzy kaszubskich. Jest współtwórcą antologii kaszubskiej poezji Modra struna oraz samodzielnie tomów kaszubskich zagadek i powiedzonek, przysłów, poezji i prozy o morzu. Uczestniczył w przygotowaniu Nowej księgi przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, wydanej pod red. J. Krzyżanowskiego. Pomnikowy charakter ma opracowany przez L. Roppla i W. Kirsteina śpiewnik Pieśni z Kaszub (Gdańsk 1958). Podobne znaczenie ma wybór jego i J. Piepki wierszy i opowiadań zawartych w tomie Nasze strone (Warszawa 1955). On też przygotował do druku tom utworów F. Sędzickiego pt. Jestem Kaszubą, który opatrzył wstępem i uwagami o pisowni kaszubskiej wraz ze słownikiem, wydany przez LSW Warszawa 1956. Jego przyjaźń i współpraca z Sędzickim zaowocowała m.in. w postaci tomików wierszy i dramatów autora Jestem Kaszubą, wydanych jako samizdaty metodą powielaczową. On też wprowadził twórczość poetycką niejednego z następców Sędzickiego, np. A. Nagla, do obiegu ogólnopolskiego i międzynarodowego, zwłaszcza dzięki przyjaźni z dr. F. Mětškiem – w świat kultury Serbów łużyckich (→Serbołużyczanie i Kaszubi). Współpracując z L. Bądkowskim i R. Ostrowską, A. Neclem i J. Piepką oraz innymi pisarzami ze środowiska gdańskiego, przyczynił się do przyjęcia w szeregi ZLP kolejnych poetów i pisarzy kaszubskich – m.in. A. Nagla, J. Trepczyka, A. Labudy.

Na drodze twórców literatury kaszubskiej do uprzywilejowania środowiska literackiego w ZLP decydująca była wówczas działalność Wydawnictwa ZKP i Wydawnictwa Morskiego (→wydawnictwa kaszubskie). Z udziałem L. Roppla jako edytora – autora m.in. wstępów – ukazały się w nich tomiki poezji i innych utworów dawnych i współczesnych pisarzy kaszubskich. W przypadku Wydawnictwa Morskiego wypada przywołać przygotowane do druku przez L. Roppla w ramach Biblioteczki Kaszubskiej takie cenne do dziś pozycje jak:

– A. Majkowski, Wiersze i frantówczi (1957),
– J. Karnowski (Wôs Budzysz), Nowotné spiéwë i wiersze (1958),
– H. (Jarosz) Derdowski, O Panu Czorlińscim co do Pucka po secé jachôł… (1960),
– Staszków Jan (J. Piepka), Stojedna chwilka (1961).

Wiersze, a i dramaty oraz opowiadania samego L. Roppla ukazały się za jego życia w wydawnictwie WDK w Gdańsku i ogólnopolskich antologiach tzw. poezji ludowej w rodzaju: R. Rosiak (red.), Wiersze proste jak życie (Lublin 1966); J. Szczawiej (red.), Antologia współczesnej poezji ludowej (Warszawa 1967); S. Kończyk (red.), Pogłosy ziemi (Warszawa 1971). Są również obecne w F. Neureitera Kaschubische Anthologie (München 1971) oraz w wejherowsko-muzealnych zbiorach, opracowanych przez E. Kamińskiego: Westrzód dôczi i Drëszny spiewë (oba: Wejherowo 1977), a także w antologii kaszubskiej poezji religijnej Swięti dzél dëszë (Pelplin 1981), opracowanej przez J. Walkusza.

Osobne miejsce w dorobku L. Roppla zajmuje pomnikowe wydawnictwo, przygotowane z W. Kirsteinem, Kaszëbsczié kolędë ë godowé spiewë. Pozostało ono po jego śmierci w rękopisie; odnalezione w zbiorach Kirsteina i stąd wydane przez ZKP z adnotacją „Zebrał i wstępnie opracował Władysław Kirstein” (Gdańsk 1982). Ropplowi zawdzięczamy też – obok biografii historyczno-literackiej Ceynowy i młodokaszubów – pionierskie opracowania biograficzne dotyczące ludzi ze świata artystycznego, takich jak m.in.: W. Szczeblewski, M. Mokwa, T. i I. Gulgowscy, L. Szopiński. Dzięki jego kontaktom międzynarodowym zaistniały szerzej tłumaczenia poezji kaszubskiej na języki obce. Jeden z jego własnych wierszy doczekał się wówczas przekładu na język japoński.

W jego pasji dotyczącej Kaszubów i kaszubszczyzny, promocji kultury i literatury kaszubskiej, pomocne mu były talenty oratorsko-gawędziarskie oraz spore poczucie humoru, zdolności do pòdkòrbianiô i autoironii. W tym kontekście przywołać trzeba jego ostatnią książkę opublikowaną za życia przez Wydawnictwo Morskie pt. Dykteryjki i historyjki z Kaszub (Gdańsk 1977), która w kontekście późniejszych podobnych zbiorów stoi dziś niejako na wyżynach. Nie wolno też zapominać o jego serdecznych relacjach z ówczesnymi członkami Klubu Studenckiego „Pomorania”, który w 1970 r. wyróżnił go Medalem Stolema, jednocześnie z prof. G. Labudą, M. Mokwą, O. Szczukowską oraz „Wdzydzankami”: W. Wiśniewską, H. Knut i A. Ostrowską (→Wdzydze). Obok Medalu Stolema, zwanego kaszubskim noblem, L. Roppel otrzymał liczne nagrody literackie i inne wyróżnienia, m.in. Nagrodę Literacką PWRN w Gdańsku (1962) i takąż im. W. Pietrzaka (1964), a także Ministra Żeglugi za badania nad portami słowiańskimi Bałtyku i Złotą Odznakę „Zasłużony Pracownik Morza” (1972). Ponadto rodzinne Wejherowo uhonorowało go Medalem „Zasłużony Ziemi Wejherowskiej” (1975).

L. Roppel zmarł 15.05.1978 r. w Gdyni; pochowany został na cmentarzu rodzinnej parafii przy kościele w Orłowie. Żonaty był (ślub 26.09.1946 r. w Krakowie) z koleżanką ze studiów – krakowianką M. Makowską (1917-1987) – zasłużoną bibliotekarką książnicy PAN w Gdańsku. Ich dzieci to Małgorzata i Henryk, które wraz z matką zadecydowały o przekazaniu spuścizny ojca do Biblioteki Gdańskiej PAN.

W styczniu 1987 r. ku czci L. Roppla w kościele NSPJ w Gdyni poświęcono pamiątkową tablicę. W 1988 r. w oficynie ZKP ukazał się ww. tomik jego wierszy pt. Z pjesnią do Cebie jidzemë Mateńko z Posłowiem I. Trojanowskiej. Podczas II Kongresu Kaszubskiego w 1992 r. (→kongresy kaszubskie) kolejną tablicę poświęcono mu na siedzibie Gminnej Biblioteki Publicznej w Luzinie, która otrzymała wówczas jego patronat.

Staraniem luzińskiej biblioteki i Muzeum PiMKP w Wejherowie w 2018 r. ukazała się publikacja E. Kamińskiego pt. O niezwykłym człowieku słów kilka. Leon Roppel (1912-1978). Zawiera ona m.in. bibliografię prac L. Roppla, obejmującą 252 pozycji oraz 59 pozycji dotyczących jego życia i dokonań.

Józef Borzyszkowski

Bibliografia:

• Bolduan T., Nie dali się złamać. Spojrzenie na ruch kaszubski 1939-1995, Gdańsk 1996
• Tenże, Nowy bedeker kaszubski, Gdańsk 2002
• Bukowski A., Regionalizm kaszubski, Poznań 1950
• Tenże, O tych, którzy ostatnio odeszli, [w:] Literatura Gdańska i Ziemi Gdańskiej po r. 1945, Gdańsk 1986
• Ceynowa J., Roppel L., Derc K., Bianga J., Szefka P., Schroeder F., Poezja twórców z kręgu „Klëki”, opr. i przypisy H. Makurat, wstępy: J. Borzyszkowski, A. Kuik-Kalinowska, H. Makurat, Biblioteka Pisarzy Kaszubskich, t. 10, Gdańsk 2015
• Drzeżdżon J., Współczesna literatura kaszubska 1945-1980, Warszawa 1986
• Leon Roppel i wejherowska „Klëka”, pod red. zespołu prac. Muzeum PiMK-P, Wejherowo 2008
• Neureiter F., Historia literatury kaszubskiej, Gdańsk 1982
• Obracht-Prondzyński C., Kaszubi – między dyskryminacją a regionalną podmiotowością, Gdańsk 2002
• Tenże, Zjednoczeni w idei. Pięćdziesiąt lat Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego 1956-2006, Gdańsk 2006
• Polski słownik biograficzny, t. 32, red. E. Rostworowski, Wrocław 1991
• Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 4, red. Z. Nowak, Gdańsk 1997
• Z Kaszub do Austrii. Korespondencja literatów kaszubskich do Ferdynanda Neureitera. Materiały przygotowała, oprac. oraz wstępem opatrzyła A. Kuik-Kalinowska, Gdańsk-Słupsk 2017

Ikonografia:

1. Źródło: Instytut Kaszubski
2. Źródło: Instytut Kaszubski
3. Źródło: Instytut Kaszubski