Ò ùrodzonym 23.07.1895 r. w Badeńsczim Fribùrgù Sz. Bieszkù gôdô sã colemało jakno ò aùtorze Kaszëbsczich sonetów, człowiekù òddôwającym serce dlô wëchòwaniô młodzëznë, a mni ò jegò binowim ùtwórstwie i jãzëkòznajôrsczich dokazach, jaczi doprowadzëłë do zrëchtowaniô projektu normalizacje kaszëbsczégò pisënkù (1959) (→ wskôzë kaszëbsczégò pisënkù).
Chòwôł sã w patrioticzny familie: òjc Ferdinand (z Kòleczkòwa, gimnazjum kùńcził we Wejrowie, sztudia w Królewcu; béł sztipendistą TNP (→ sztipendia); zmùszony do przecygniãcô w 1886 r. wëjachôł do Niemców), miôł wiôlgą starã ò wëchòwanié i wësztôłcenié swòjich sétmë dzecy (starszi bracyna Sztefana, Kazmiérz, ksądz, doktór teòlogie, chtëren promòwôł liturgiczną òdnowã w Pòlsce), a czãsto téż zajimôł sã młodzëzną, co sztudérowa w Niemcach. Kòl nich doma biwelë m.jin. K. Kantak, J. Karnowsczi, L. Heyka, P. Spandowsczi abò W. Mickewicz, syn Adama, ò czim pisze J. Karnowsczi (Moja droga kaszubska). Sztefón sztudérowôł 6 semestrów we Fribùrgù łacëznã i grekã (z paùzą w 1917, pòwòłóny do wòjska bił sã we Francje), òd zymkù 1920 r. cygnął dali nôùkã w Pòznaniu. Czedë F. Bieszk òstôł direktorã gimnazjum w Chònicach (1920), syn zaczął tam ùczëc „stôrożëtnëch jãzëków” (do 1934 r.), ùsadzył harcersczé karno i w 1924 r. pierszé żeglarsczé karno (z rozlubienim żeglowôł pò jezorze Charzëkòwë). Chònicóm namienił trzë binowé ùsôdzczi na spòdlim historie miasta, jaczé wëstawiło karno harcersczégò teatru: Krwią kapłańską (1928), Szturm na Chojnice (1930, tu Bieszk grôł króla Kazmierza Jagellończika) i Tobie, Ojczyzno (1931). Profesór Bieszk – tak gôdelë na skùtk tradicje zwaniégô profesorã szkólnëch maturalnëch szkòłów – miôł wiôldżé ùwôżanié chòniczanów, czegò dokazã je miono Chònicczi Sokrates, i zrzeszińców, w tim karnie miôł szlachòwny môl jak J. Karnowsczi westrzód młodokaszëbów. Sanacjowim wëszëznóm nie widzało sã jegò dzejanié dlô òkrãżô i dlô kaszëbsczi rësznotë, dlôte w 1934 r. dostôł pòlét robòtë w szkòle w Zamòscu. Tuwò, dalek òd Kaszëb, zaczął pisac pò kaszëbskù. Dzãka pòmòcë drëchów wrócył w 1937 r. do Chełmna. Òb czas wòjnë mieszkôł w Gdinie, Rëpinie, Chełmnie, a w pòłowie 1944 r. wzãlë gò do wòjnowi marinarczi w Holandzczi; ùdało mù sã przeńc na starnã aliantów. W 1945 r. wrócył do robòtë w szkòle (ùcził m.jin. religie), ale w 1952 r. òstôł zwòlniony (naùczôł jesz w WDS w Pelplinie). Z J. Trepczikã w 1951 r. brôł ùdzél w Akcje Zbiéraniô Mùzycznégò Fòlkloru (Państwòwi Institut Kùńsztu we Warszawie); w tim czasu zaczął pisac swòje spiéwë, z ùlubienim wëkònywóné dłudżé lata m.jin. przez „Wdzydzanki”, np. cykl namieniony rozmajitim môlëznóm (Somònino, Wieżëca, Wdzydzkô Tatczëzna, Wdzydze). Pisôł téż kòlãdë. W 1954 r. òstôł skôzóny na sôdzã jakno „niedrëch Lëdowi Pòlsczi”, zwòlniony z pòzdrzatkù na lëchą stojiznã zdrowiégò. W 1956 r. béł wespółzałóżcą Kaszëbsczégò Zrzeszeniô.
Il. 1.
Sonety kaszubskie Bieszka zebrôł J. Bòrzëszkòwsczi (1975, wëd. 2. pòpr. i dofùlowóny 1986); cykl numrowónëch 40 ùsôdzków – w tim 10 w dëbeltny pòlsczi i kaszëbsczi aùtorsczi wersji – pisôł Bieszk òd 30. lat. Wëbór sonetu to nie béł przëtrôfk, w tim anticznym gatënkù, jaczi mô parłãczëc òpisënk i zamëszlenié, achtnął bëlnëch Kaszëbów, historiczné môle (Żarnówc, Żukòwò, Òliwa), mòwã i snôżotã rodny zemi. Widzałé mëslë pòdczorchiwô nôstrój teskniączczi i apartny (drãdżi) jãzëk.
Zôborskô wiernô zémia
Swémù ùczniowi Józefòwi Òsowicczémù, sekr. ZP Kaszëbsczégò Zrzeszeniô w Chònicach
[Józef Òsowicczi – ùr. w 1910 r. kaszëbsczi dzejôrz, wespółzałóżca Kaszëbsczégò Zrzeszeniô.]
Nie ùschła wietwiô dôwny brzôdny krôsë,
Co rosłë czedës z ni Cenôwów wiele,
Pierszi stanicznice Kaszëbstwa bëlë,
Òswiatë pòlsczi wëczarzony rosą.
Kò w Chónicach Jadôm w swòj ùdzyrżił szkòle
Naj òtroków: Majkówca, Dërdã, Wôsa,
Ùzerac nowi wid òrzłewim blôsã
I wzlatëwac w słuńce kaszëbsczi wòlë.
Zôbòrskô wiérnô zemia, Të plón żëzny,
Kaszëbską bëlną rãką jes òb’sónô,
I kwiatów pôch môsz stôri Kaszëbiznë.
Niezabaczône je cë Kaszëb miono.
Przëbôczë dzysô wiôldżich sënów zôskù
W rozklecëm zôsnym, w òdpòjãcô blôskù.
[Majkówc – Aleksander Majkòwsczi, Derda – Hieronim Derdowsczi, Wôs (Wôs Bùdzysz) – Jón Karnowsczi]
Il. 2.
Fòrmã sonetu Bieszk czwicził starowno całé żëcé; pierszé ùsôdzczi tegò ôrtu pòwstôwałë jesz pò niemieckù; pùblikòwóné i òpisóné przez M. Brandt w Pro memoria (2013) z historiograficznym òpisënkã redaktora serie J. Bòrzëszkòwsczégò; w tim tomie D. Kalinowsczi pisze ò niewëstawionëch kaszëbsczich binowëch dokazach Pòlnô mësz, Pòkórnô Róża i Kòwôl Czarownik (są i jich maszinopisë), a J. Tréder ò problemach standarizacje pisënkù, projekce Normalizacja pisowni kaszubskiej (mps w MKPPiM, reprint w Pro memoria) i słowôrzkach Bieszka. W pùblikacje są zamkłé: cëdowno ùretóny 13. Zesziwk Dziennika Bieszka z lat 1920–1924 (òsoblëwi dokùment przeżëców młodégò szkólnégò i wiôldżégò Pòlonusa z cządu jegò zachëczowaniô na Pòmòrzu), lëstë do drëchów i jinszé bieszkana.
Bieszk béł dbë, że kaszëbsczi to jãzëk, a jakno klasyczny filológ wiedzôł, że rozwij nôrodnëch jãzëków brëkùje rozwiju kùlturë; pisôł tej: „Spòdlim kaszëbsczi sprawë je kaszëbskô kùltura. I nick wicy! Òna wej je spòdlim jãzëkòwëch tôklów, bò jãzëk (człowieka, nôrodu etc.) je m.jn. wëpòwiôdôczã kùlturë”. Bédowôł naùczanié kaszëbsczégò „w chëczowi ùczbie” (znóny je scenarnik ùczbë z datą 1.11.1958, wespółaùtór J. Rómpsczi, Pro memoria, s.751-754), a widzôł to hewò tak: w òpiarcym ò tekstë kaszëbsczi lëteraturë nôùka wëmòwë, pisënkù, gramaticzi i słowiznë, bò „mùsz je sã tegò naùczëc, jak w kòżdim jãzëkù”.
Il. 3.
Sz. Bieszk ùmarł 18.07.1964 r. òb drogã z Charzëków do Chòniców. W dniu pògrzebù Rómpsczi nad mòdżiłą wëgłosył namieniony mù sonet (Pro memoria, s. 24-25). Wnetka jednã z ùlëczków w Chònicach nazwelë mionã Sztefana Bieszka (drëgą w Rëmi), w Chònicach je téż patronã technikùm i biblioteczi, w jaczi je trzimóny mps Dziennika 13. W 20-lecé Chònicczégò Towarzëstwa Drëchów Nôùków H. i L. Stoltmannowie ùfùndowelë Bieszkòwi tôflã na bùdinkù, w jaczim w latach 1926–1934 mieszkelë Bieszkòwie (sz. Warszawskô 23); òdkrëlë jã 23.11.2018 r. Tôfla na wdôr zasłużony familie Bieszków je w jich rodowi parafie w Czelnie.
Justina Pòmierskô
Bibliografiô:
- Gzella S., Chojnicki Sokrates i miłośnik Borów Tucholskich
- Muzyka Kaszub. Materiały encyklopedyczne, red. W. Frankowska, Gduńsk 2005, s. 22-23
- Obracht-Prondzyński C., Zjednoczeni w idei. Pięćdziesiąt lat działalności Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego (1956-2006), Gduńsk 2006
- Pro memoria. Stefan Bieszk. Zebrôł, òbr., napisôł wstãp i kòmentarze J. Borzyszkowski, Gduńsk 2013 (recenzjô)
- Pabich F., Mały leksykon chojnicki, Chònice 1987
- Śladami Stefana Bieszka w Chojnicach. Zbiór céchùnków pòd red. Kazmierza Jaruszewsczégò, Chònice 2004
Ikònografiô:
- Zdrzódło: Kaszëbsczi Institut
- Zdrzódło: Kaszëbsczi Institut
- Zdrzódło: Kaszëbsczi Institut
