Je to dëchòwô jistota, jakô pòjôwiô sã w kaszëbsczi lëdowi tradicje i w tekstach snôżi lëteraturë, na òsoblëwi ôrt mającô starã ò Kaszëbë jakno geògraficzno-kùlturową krôjnã.
Wedle rozmajitëch kaszëbsczich pòwiôstków Aniół Kaszëb brôł ùdzél w bòsczim stwôrzanim swiata. Czedë Bóg ju skùńcził robòtã kreòwaniô wszechswiata, wszëtcë aniołowie pòchwôlelë ùsadzoną prawie jawernotã. Jeden równak z karna aniołów kòmùdnô rzekł, że Stwórca dôwającë w darënkù rozmajité bògactwa wszelejaczim krôjnóm béł mało szczëri dlô Kaszëbów. W òdpòwiedzë na to Bóg kôzôł Aniołowi wëjimnąc z kastë wszelejaczich bòkadnosców zaòstałé jesz elementë i rozdrzëcëc je na òbéńdze Kaszëb. Stądka tej w dzysdniowim rëmie tegò regionu mòżemë nalezc wiôldżé lasë i pëszné grzãpë, piôszczëté zemie i zmieniwającé farwë mòrze. Wiôldżim skarbã ti krôjnë òstôł òsoblëwie jantôr, jaczégò zleżënë są na dnie Bôłtu. Nôwikszi z bùrsztinowëch òksëpów leżi – wedle òpòwiedniów – w głãbie Reduńsczégò Jezora, a jegò starżnikã je prawie Aniół Kaszëb.
Z antropòlogicznégò pòzdrzatkù, pòstacjô Anioła Kaszëb trzimô w kùlturowi tradicje rolã archetipù òbrońcë. Razã z Grifã, Stolëmã, Smãtkã, Kanią (→ Scynanié kani) i Smòkã je równoczasno ùsôdzkã religijnëch wierzeniów i przëmiarã lëdowi fantazje, mający zdrzódło w zamkłoscach wësoczi kùlturë. Pòstacjô niebiańsczégò pòmagérë Bòga, pòchôdającô z judajizmù i chrzescëjaństwa, z czasã weszła do zestôwkù pòmòrsczi lëdowi zòbrazënë, co brzadowało „òswòjenim” ji i trzimanim Anioła za przedstôwcã pòczëcô swójszczëznë i nasziństwa. Kùńc kùńców z kùlturowégò pòzdrzatkù w dôwnëch i terôczasnëch pòmòrsczich tekstach Aniół Kaszëb je prôwdac synkreticznym òbrazã, ale mòże prawie dlôte atrakcyjnym dlô strzédnégò czëtińca lëteraturë i tipicznégò mieszkańca Kaszëb. Na skùtk sparłãczeniô z Biblią i równoczasno ùmiejãtnoscë wësłowieniô nôblëższi emòcjonalno lokalnoscë, ta prawie pòstacjô stôwô sã òsoblëwie wôżnô w swiece kaszëbsczich symbòlów i mitów. Ùswiãcywanié nôdôwniészich czasów nie je w słowiańsczi tradicje ògrańczoné do rëmù Kaszëb (np. ùdzél sw. Jerzégò w stôrorusczim etosu, swiãtëch Cyrila i Metodégò dlô pôłniowëch Słowianów), równak ùdzél Anioła Kaszëb w pòwstôwanim geògraficzny krôjnë je czims apartnym.
Il. 1. „Aniół Kaszëb”, żłobina zrobionô przez Józefa Chełmòwsczégò
Pòstacjô ta pòjôwiô sã nié leno w kaszëbsczich lëdowëch tekstach, ale téż w lëteracczich ùsôdzkach: J. Karnowsczégò abò dzysdnia w legendach napisónëch przez J. Sampa, abò chòcle w dokazach J. Mamelsczégò. Tej-sej Aniół Kaszëb pòjôwiô sã w didakticzno-satiricznym ùjimniãcym jakno szkólny Kaszëbów (tak je w felietonie z cyklu Gùczów Mack gôdô pt. Aniół z nieba A. Labùdë – ZK, 1934, nr 7). Òstôł òn téż przedstôwiony na òriginalny ôrt w żłobinach J. Chełmòwsczégò abò L. Grota (zwónégò Léònã òd Aniołów). Aniół Kaszëb je dzysô téż znankòwnym dzélëkã wszelejaczich warkòwëch i amatorsczich graficznëch, malarsczich i żłobiarsczich dokazów. To kùreszce fòrma kaszëbsczégò dizajnu, przëtomnô we wiele chëczach i pùblicznëch bùdinkach.
Daniél Kalinowsczi
Bibliografiô:
- Karnowski J., Pòwiôstka, [w:] tegò, Nôwotnê Spiéwĕ, Pòznań 1910
- Kurstak W., Angelologia kaszubska. O twórczości Józefa Chełmowskiego, [w:] Pasieka wyobraźni. O twórczości Józefa Chełmowskiego, red. D. Kalinowski, T. Siemiński, Brusë – Bëtowò – Gduńsk 2017
- Mamelski J., Legenda o powstaniu Kaszub, [w:] Legendy kaszubskie, Gdiniô 2007
- Samp J., Mitopeje Pobrzeża Bałtyku, Gduńsk 2009
- Sychta B., Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. I-VII, Wrocław 1967-1976
Netografiô:
Frankowska A., Leon Grot od świętych aniołów, https://expresskaszubski.pl/pl/11_wiadomosci/3451_leon-grot-od-swietych-aniolow.html
Ikònografiô:
- Zdrzódło: Kaszëbsczi Institut
