Postać fantastyczna wywodząca się z folkloru marynarskiego, która pełni funkcję opiekuna, ale także nadzorcy okrętu. Początkowo postać ta występowała w tradycji germańskiej (w jęz. niem.: der Klabautermann), następnie trafiła w krąg kultur słowiańskich. Przeważnie przedstawiany jest jako karzeł, ubrany jak człowiek morza. Wyróżnia go wszakże czerwona kamizelka, białe spodnie i duży, okrągły kapelusz. Klabaternik najczęściej zamieszkuje część rufową statku, w pobliżu kotwicy. Chodzi nocą po pokładzie z latarnią i z dużym drewnianym młotkiem, którym opukuje drewniane poszycie i je naprawia. Ta czynność zauważalna jest przez załogę w odgłosach pukania, łoskotu lub głuchych uderzeń dochodzących z wnętrza okrętu. Opiekuńczy duch wspiera rybaków w ciężkiej pracy, budzi ich na wachcie i pomaga w czasie nocnej burzy. Sprawiedliwie nagradza ludzi pracowitych, a dotkliwie karze opieszałych. W czasie sztormu może nawet wybawić okręt od rozbicia, ponieważ zjawia się na powierzchni morza jako błękitny płomień i tym samym wskazuje drogę do portu.
Wedle niektórych marynarskich opowieści Klabaternik jest pokutującą duszą nieochrzczonego dziecka, która zjawiła się na statku, ponieważ opuściła zwłoki pochowane w ziemi, w której znajdowały się nasiona sosny lub świerku. Jeśli drzewo, które wyrosło z tego typu miejsca, zostało ścięte i później użyte przy budowie statku, okręt najprawdopodobniej będzie nawiedzony przez Klabaternika. W ten sposób zamiast w czyśćcu, dusza nieochrzczonego dziecka zamieszkuje na pokładzie łodzi.
Il. 1. Klabaternik
W generalnym wymiarze Klabaternik jest dla marynarzy pomocny, jednakże wobec ludzi leniwych potrafi być bardzo złośliwy, doprowadzając do wypadków, utraty jedzenia czy uszkodzenia ciała. Czasami nawet, ukazując się w całej krasie przed oczyma marynarza, zapowiada jego śmierć. Napotykanie ducha w różnych częściach statku ma swoje określone znaczenie: jeśli przebywa on na rufie, w okolicy mechanizmu kotwicy, jest to dobry omen, natomiast jeśli ktoś go widział w bocian gnieździe, oznacza to zagładę statku.
W znaczeniu więc symbolicznym Klabaternik jest reprezentacją potężnego żywiołu wody i majestatu morza. Moc taką marynarze pragną oswoić i ukierunkować w pożyteczną stronę, jednakże jest to siła, która tyleż objawia dobro, co stale wymyka się próbom opanowania, ukazując swoje groźne i zagrażające życiu oblicze. Klabaternik występuje w wielu zbiorach baśni i legend, opowiadań i powieści, np. u W. Łęgi, A. Labudy, J. Ceynowy, F. Fenikowskiego, E. Puzdrowskiego, J. Sampa, J. Mamelskiego, D. Abramowicz lub J. Nitkowskiej-Węglarz. O ile w ujęciach folklorystów z XIX w. to figura dość schematyczna, o tyle w propozycjach literackich z końca XX i początku XXI w. fantastyczna zjawa stała się bogatsza w znaczenia.
Klabaternik to również pseudonim W. Kiedrowskiego, wydawcy i działacza kaszubskiego, który pod tym mianem publikował swoje wypowiedzi publicystyczne. Autor tym pseudonimem sugerował, że jego wypowiedzi mogą przynieść radę lub ostrzeżenie.
Daniel Kalinowski
Bibliografia:
- Fenikowski F., Rękopis z gospody „Pod Łososiem”, Gdańsk 1958
- Nitkowska-Węglarz J., Wyprawa do Krainy Baśni, Bydgoszcz 2015
- Samp J., Mitopeje Pobrzeża Bałtyku, Gdańsk 2009
- Tenże, Gduńsk. Basniowô stolëca Kaszub, Gdańsk 2017
Ikonografia:
- Źródło: Instytut Kaszubski
