Śpiewniki kaszubskie

Śpiewnik jest pojęciem bardzo pojemnym. Może odnosić się do najstarszych druków muzycznych, jak: graduały i kancjonały (→ zabytki muzyki kaszubskiej), ale i różnych zbiorów pieśni, dobranych pod różnym kątem. Może być zbiorem utworów jednego lub kilku kompozytorów, obejmować zarówno pieśni opracowane na jeden głos, jak również na kilka głosów. Może dotyczyć zarówno utworów a cappella, jak i utworów z towarzyszeniem jednego lub kilku instrumentów. Mianem śpiewnika określa się zarówno broszurę, jak i niewielką publikację, w tym także książkową. Ważnym wyróżnikiem śpiewników jest ich adresat. Co ciekawe, mianem śpiewnika określa się również zbiory tekstów pieśni pozbawione nut.

Zanim zaczęły ukazywać się śpiewniki zawierające repertuar typowo kaszubski, w powszechnym obiegu znajdowało się szereg pozycji o charakterze bądź to wędrownym, bądź funkcjonującym w całym kraju. Dotyczyło to w znacznej mierze utworów religijnych.

Śpiewniki kościelne

Wraz z nastaniem reformacji zaznaczył się rozdział repertuaru na śpiewniki ewangelickie drukowane w Gdańsku i Królewcu (Kancyonał Gdański, 1723; Kancyonał Pruski, 1741, Pieśnioksiąg Mrongowiusza, 1803, Nowo wydany Kancyonał Pruski, 1902) oraz śpiewniki funkcjonujące w Kościele katolickim. Na Pomorzu szczególną rolę w podtrzymywaniu wiary i języka polskiego odegrał pelpliński Zbiór pieśni nabożnych katolickich do użytku kościelnego i domowego, wydany staraniem ks. Sz. Kellera (1871) i jego liczne reedycje (1880, 1886, 1896, 1901, 1902). Wydanie zbioru poprzedziła publikacja Melodye do zbioru pieśni nabożnych katolickich (1870), przygotowana do druku przez ks. J. Mazurowskiego. Zbiór Kellera/Mazurowskiego przez długie lata pełnił rolę cementującą społeczność pomorską w walce z kulturkampfem, nasilającym się od lat 70. XIX w. Egzemplarze tego śpiewnika urastały do rangi rodzinnej relikwii, przekazywanej z pokolenia na pokolenie, służyły całym pokoleniom śpiewaków pustonocnych. Dokonywano też wyborów ze Zbioru pieśni… Kellera (Niektóre pieśni na Boże Narodzenie, wyjęte z dużego śpiewnika, 1885; Wybór najużywańszych pieśni kościelnych, wyjętych ze Zbioru pieśni nabożnych katolickich, 1905). W 2017 r., bacząc na siłę tradycji muzycznej zawartej w zbiorze ks. Kellera, doprowadzono do jego edycji fotooffsetowej na drodze zbiórki publicznej (crowdfounding).

Z popularnością zbioru Kellera/Mazurowskiego mogły się mierzyć jedynie „kalwaryjki”, czyli zbiory modlitw i pieśni związanych z Kalwarią Wejherowską (→ kalwarie). Ich właściwa nazwa brzmiała: Droga do Nieba, czyli rozpamiętywanie męki Pana Jezusowej i innych tajemnic świętych w pobożnej pielgrzymce po Kalwaryi będącej pod zarządem oo. Reformatów przy mieście Wejherowie z przydatkiem niektórych pieśni i modlitw nabożnych (1866). Nie tylko towarzyszyły one pielgrzymom w drodze na wejherowską Kalwarię, ale również w życiu codziennym. Kalwaryjki wznawiane były aż dwadzieścia pięć razy (1717–1974).

Jak podaje ks. J. Perszon, zbiór Kellera/Mazurowskiego i Nowy Kancyonał pieśni nabożnych wedle obrządku Kościoła katolickiego na uroczystości całego roku pod red. H. Szczypiora z Załakowa (1908) oraz jego reprinty w latach 80. XX w. wraz z wielokrotnie wznawianym śpiewnikiem Pùstô noc (1993), należały do najczęściej używanych śpiewników na Kaszubach.

Pojawiały się także próby zebrania w formę śpiewnika pieśni związanych z określonym ośrodkiem kultu religijnego, czego przykładem stał się zbiór Pieśni do Matki Boskiej Swarzewskiej (1991) pod red. W. Czerwińskiego.

Pierwsze próby wprowadzenia języka kaszubskiego do liturgii mszalnej miały miejsce w latach 80. XX w. (→ kaszubszczyzna w Kościele), co z czasem zrodziło potrzebę wsparcia także od strony muzycznej. Urzeczywistnieniem tej idei stał się pierwszy zbiór kaszubskich pieśni kościelnych Tobie Boże chwała (1993), mający „stanowić konkretną pomoc dla szafarzy oraz uczestników coraz częściej i regularnie odprawianych mszy św. w języku kaszubskim”. Wiele utworów zawartych w śpiewniku powstało specjalnie z tą myślą. Do tekstów poetów kaszubskich (J. Walkusz, A. Nagel, B. Sychta, A. Labuda, J. Stachurski, E. Pryczkowski) muzykę stworzyli W. Frankowska, A. Zoła, M. Selin, J. Łysk, ks. E. Hinz, W. Wasilewski.

Wraz z okrzepnięciem idei mszy św. z kaszubską liturgią słowa pojawiła się potrzeba poszerzenia repertuaru o nowe utwory. Znalazły się one w modlitewniku Më trzimómë z Bògã (1998) oraz w śpiewniku kościelnym Dlô Was Panie (2006) – obydwu pod redakcją E. Pryczkowskiego.

Za sprawą szeroko zakrojonego projektu o nazwie „Odtworzenie zwyczaju »pustej nocy« na Kaszubach” w 2015 r. ukazał się śpiewnik zatytułowany Pieśni pustej nocy pod red. S. Bronka i ks. J. Perszona. Dzięki archiwizacji śpiewu 13 najstarszych grup śpiewaków pustonocnych, dokonanej wiosną 2015 r. na Kaszubach, można było porównać repertuar, uzupełnić „białe plamy” muzyczne i tekstowe. Śpiewnik, zawierający nie tylko słowa pieśni, ale i melodie, stał się cennym dokumentem utrwalającym ważną miejscową tradycję.

Zbiory pieśni ludowych

Na początku XX w. Kaszuby należały do regionów najmniej zbadanych pod względem muzykologicznym. Mimo że O. Kolberg odwiedził Pomorze w roku 1875, rezultat jego badań ukazał się dopiero po 90 latach. Nie znaczy to jednak, że wcześniej nie podejmowano prób zapisywania ludowych pieśni kaszubskich (por. I. Łyskowski, Pieśni gminne i przysłowia ludu polskiego w Prusach Zachodnich, 1854). Słowa wielu z nich skrzętnie notowano w odręcznie sporządzonych zeszytach, przeznaczonych do użytku domowego.

Prawdziwym tytanem badań terenowych był sam „budziciel ludu kaszubskiego” F. Ceynowa, który opublikował wyniki swoich badań w kilku śpiewnikach, jednakże bez melodii (Zbiór piesni swiatowëch, które lud słowiańsczi w Królestwie prusczim spiewac lubi, 1866–1878; Dwie kòpë szãtopórk słowińsczich, 1878; Sto frantówek z pòłudniowi czãscë Pòmòrza Kaszëbsczégò, òsoblëwie z zemi Swiecczi, Krajnë, Kòcewia i Bòrów. Z dodatkã trzech prósb na wieselé, 1867; Dwie kòpë szãtopórk, 1868).

W postaci śpiewnika Volkslieder und Volksreime aus Westpreusse (1895) ukazały się zbiory niemieckiego folklorysty A. Treichla.

Szczególne znaczenie dla badań nad folklorem Pomorza miały wyprawy naukowe Ł. Kamieńskiego w rejon Kaszub południowych (1932, 1935). Materiał muzyczny, nagrany przy pomocy fonografu, został poddany dokładnej transkrypcji i opublikowany w zbiorze Pieśni ludu pomorskiego (1936). Był to śpiewnik o przełomowym znaczeniu dla tutejszej kultury muzycznej, obalający długoletni mit Cassubia non cantat.

W tym samym roku co Kamieński, J. Patock – folklorysta ze Strzelna – opublikował swój śpiewnik Kopa szętopórk. Zamieścił w nim materiały zebrane ok. 1909 r. w okolicach rodzinnej wsi. Jego informatorami byli starsi mieszkańcy, urodzeni jeszcze w połowie XIX w., co znacznie wydłużyło dotychczasową perspektywę badawczą. Zbiory Patocka, podobnie jak Kamieńskiego, objęły zarówno teksty, jak i zapis melodyczny pieśni. Podobną formę przybrał niewielki objętościowo zbiór Z. Madejskiego i P. Szefki pt. Kaszubskie pieśni i tańce ludowe (1936).

Po II wojnie światowej ukazały się Piosenki z Pomorza (1955) pod redakcją L. Bielawskiego oraz Ulubione piosenki dziecięce z Kaszub i Kociewia (1979) pod redakcją P. Szefki. Szczególną rolę w zapewnieniu bazy repertuarowej kaszubskim zespołom pieśni i tańca odegrał śpiewnik Pieśni z Kaszub (1958) pod redakcją W. Kirsteina i L. Roppla. Utwory tam zawarte do dziś stanowią podstawę repertuarową większości kaszubskich zespołów folklorystycznych.

Rok 1997 przyniósł upragnione kompendium kaszubskich pieśni ludowych w postaci zbioru Kaszuby z serii Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały pod redakcją L. Bielawskiego i A. Mioduchowskiej. Wydawcą trzytomowego zbioru pieśni ludowych był Instytut Sztuki PAN w Warszawie. Zbiór zawiera 670 pieśni ludowych, w tym utwory drukowane już wcześniej oraz dotąd niepublikowany plon Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego na Pomorzu (1950–1952). Przez wzgląd na swą komplementarność publikacja zyskała miano „nowego Kolberga”.

Zbiory pieśni ludowych w opracowaniach

Bujny rozwój ruchu śpiewaczego na Pomorzu stał się zachętą do wydawania różnych opracowań muzyki ludowej. Jednym z pierwszych kompozytorów, który sięgnął w swych opracowaniach po materiały z Pomorza, był S. Kazuro, który w ramach serii Polska pieśń ludowa opublikował śpiewnik pt. Ziemia kaszubska (1925). W ślad za nim podążył K. Hławiczka, który opracował na 2 i 3 głosy Pieśni ludowe kaszubskie (1935), zebrane uprzednio przez M. Kuhna. Ukazały się one w ramach serii Biblioteczka Pieśni Regionalnych.

Ł. Kamieński, wiedziony potrzebą szeroko pojętej popularyzacji pieśni ludowych, wydał Śpiewnik pomorski na 1 lub więcej głosów (1938) z tekstami w języku polskim. Po II wojnie światowej ukazał się szereg śpiewników utrzymanych w konwencji autorskiej stylizacji pieśni ludowych. Były to m.in. zbiory opracowań L. Łukaszewskiego (20 pieśni kaszubskich, 1957), T. Tylewskiego (15 pieśni z Kaszub, 1958), W. Bukowieckiego (Pieśni kaszubskie, 1958), A. Wiktorskiego (Na Kaszëbach, 1962), R. Kraszewskiego (Pieśni z Pomorza, 1979), Z. Szablewskiego (Pieśni kaszubskie, 1993). Il. 8

Obok śpiewników zawierających utwory a cappella pojawiały się równie zbiory przeznaczone na chór z towarzyszeniem zespołu instrumentalnego, jak np. Z Pomorza (1955) na chór unisono i kapelę ludową w aranżacji J. Kołaczkowskiego.

Mimo istnienia sporej liczby opracowań pieśni ludowych na głos z fortepianem, dokonanych przez J.M. Wieczorka, K. Wiłkomirskiego, T. Szyfersa, A. Wiktorskiego, W. Walentynowicza, drukiem ukazał się zaledwie jeden zbiór pt. Kaszëbsczé nótë (1935) przygotowany przez Ł. Kamieńskiego.

Na fali wzmożonego zainteresowania tematyką morską pojawiły się autorskie śpiewniki F. Nowowiejskiego (Śpiewnik morski, 1934, Śpiewnik Ligi Morskiej i Kolonialnej), przeznaczone na zespół chóralny.

Autorskie śpiewniki regionalne

Przełomowe znaczenie w dziejach muzyki kaszubskiej odegrał Kaszëbsczi piesniôk (1935) J. Trepczyka, dając początek rozwojowi autorskich pieśni regionalnych, nienależących już do twórczości ludowej, ale opartych na oryginalnej inwencji poetycko-muzycznej. Śpiewnik Trepczyka, wydany nakładem autora w drukarni S. Formelli w Rogoźnie Wielkopolskim, ukazał się dzięki finansowemu wsparciu Koła Kaszubologów przy Seminarium Duchownym w Pelplinie. Wiele pieśni zawartych w tym zbiorze na stałe weszło do repertuaru chórów, zespołów folklorystycznych, ale i Społeczności Zrzeszonej, stając się jednym z ważnych elementów kaszubskiej autoidentyfikacji (Marsz Naszińców, Piesniô Wendów, Smierc Swiãtopôłka, Gãsôrka, Niezabôtczi, Teskniączka).

Pieśniowym opus magnum Trepczyka stał się jednak zbiór Lecë chòrankò (1980, 1997). Pierwsza edycja śpiewnika ukazała się staraniem Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego i Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie. Po całkowitym wyczerpaniu nakładu, publikacji drugiego wydania śpiewnika, jakkolwiek w zmienionym układzie i zwiększonej objętości, podjęło się Wejherowskie Centrum Kultury wraz z wejherowskim Muzeum.

Zawartość Lecë chòrankò budzi żywe skojarzenia ze Śpiewnikami domowymi S. Moniuszki, jako że obydwaj kompozytorzy nawiązywali do motywiki ludowej, kierowali się zamierzoną prostotą formalną, podporządkowaną nadrzędnemu celowi, którym było domowe muzykowanie, połączone z pielęgnowaniem rodzimego języka, tradycyjnych wartości, ojczystej historii. Cel ten został w pełni osiągnięty – twórczość muzyczna Trepczyka stała się nie tylko manifestem zrzeszyńców, ale spoiwem działalności kulturalnej ZKP, bazą repertuarową wielu festiwali muzycznych i zespołów folklorystycznych, nauczania języka kaszubskiego w szkołach.

Sytuacja na rynku wydawniczym w drugiej połowie XX w. nie należała do najłatwiejszych. Brakowało papieru, druk odbywał się jeszcze metodą tradycyjną, a pierwsze oficyny wydawnicze dopiero zaczynały otwierać swoje podwoje. Nic zatem dziwnego, że większość śpiewników ukazywała się bądź to pod auspicjami ZKP (A. Pepliński, Kaszëbë wòłają nas, 1988) albo Wojewódzkiego Ośrodka Kultury (obecnie Nadbałtyckie Centrum Kultury) w Gdańsku.

Gdański WOK, będąc organizatorem ogólnopolskiego konkursu kompozytorskiego na piosenkę z tekstem kaszubskim lub kociewskim, stał się zarazem wydawcą pokonkursowego pokłosia w postaci śpiewników: Lëdze gôdają (1980), Na kaszëbsczi ôrt (1981), Jidze pòzymk (1982), Dalecznosc (1986). Pod egidą tej instytucji wydano również Wybór pieśni (1981) A. Tomaczkowskiego.

Czy utwory powstałe w wyniku konkursów i wydane w postaci broszurowych śpiewników na stałe zaistniały w kulturze kaszubskiej? Na pewno nie na tyle, na ile by mogły, gdyby wsparte zostały współpracą z rozgłośnią radiową – wówczas jeszcze nawet niebędącą w planach. Spełniły natomiast swoją misję, dokumentując otwartość kaszubskich twórców na zmiany w dotychczasowej prezentacji repertuaru regionalnego, nowe trendy. Dotyczy to zwłaszcza piosenek R. Gleinert, A. Sutowskiego, J. Łyska, J. Stachurskiego.

Zainteresowanie muzyką kaszubską pociągnęło za sobą narodziny widowiska o nazwie Śpiewnik kaszubski – taką nazwę nosiła śpiewogra K. Gaertner, wystawiona w 1996 r. W jej wykonaniu wziął udział zespół Bazuny, raper z USA G. Meyer oraz P. Kukiz.

W 2003 roku ukazał się kolejny ważny zbiór, zatytułowany Piesnie Rodny Zemi. Jego twórcami są T. Fopke, J. Stachurski i E. Pryczkowski, współpracujący ze sobą przy realizacji telewizyjnego magazynu „Rodnô Zemia”. Ów artystyczny triumwirat dał początek szeroko zakrojonej twórczości dla dzieci, spopularyzowanej przez Telewizję Gdańsk (→ Kaszubi w telewizji). Pieśni zawarte w śpiewniku Piesnie Rodny Zemi różnią się znacząco od pieśni poprzednich pokoleń twórców kaszubskich. Są już mocno zakotwiczone we współczesności, ukazują dzień codzienny młodych mieszkańców Kaszub, koncentrują się na sprawach uniwersalnych – zawsze jednak w języku kaszubskim. Twórcy śpiewnika zadbali o możliwość wykorzystywania śpiewnika podczas nauki w szkole, dołączając do wydania płytę z nagranym podkładem muzycznym pieśni. Podobną formę przybrał zbiór pieśni dla dzieci Zamalënił sã mak, wydany przez ZKP (2020).

Wraz z nastaniem prywatnych oficyn wydawniczych (Wydawnictwo Rost, Wydawnictwo Region) zaczęły pojawiać się pierwsze śpiewniki autorskie: Z Tobą bëc. Kaszëbsczé spiéwë (2007) W. Kirkowskiego, Wanoga z piesnią E. Lewańczyka (2014). Obok nich wydawano śpiewniki, na które składała się twórczość kilkorga twórców, m.in. Nótë kaszëbsczé (2008), Serce miec (2015). Nie zawsze jednak z chęciami redaktorów szła w parze rzetelność wydawnicza. Zdarzały się publikacje zawierające szereg błędów muzycznych i tekstowych.

W 2013 ukazał się śpiewnik dla najmłodszych w postaci Piosenek dlô knôpika i dzéwczątka, w którym zawarto 20 piosenek kaszubskich dla małych dzieci.

W 2014 roku do działalności edytorskiej włączyło się aktywnie Wydawnictwo Region wespół z Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie. Za sprawą tych dwóch instytucji ukazał się trzytomowy zbiór pieśni kaszubskich – ludowych i regionalnych. Złożyły się nań: Kaszubski śpiewnik domowy (2014), Kaszubski śpiewnik bożonarodzeniowy (2015) i Kaszubski śpiewnik szkolny (2016).

Muzeum zostało też współwydawcą zbioru pieśni pt. Starzno, mòja wies W. Kirkowskiego (2015), Pieśni kaszubskich na 3-głosowy mieszany w opracowaniu M. Graczyk (2015), śpiewnika Grôjta, Kaszëbi W. Tredera (2016) oraz Pieśni kaszubskich J. Trepczyka w opracowaniu Z. Szablewskiego (2017).

Pełni obrazu dopełniają śpiewniki na chór, będące efektem opracowań doświadczonych chórmistrzów i dyrygentów. Duże zasługi w popularyzacji pieśni Trepczyka na chór położył w latach 70. XX w. J. Mowiński, dyrygent z Lęborka. Opracował on dwa zbiory pieśni wejherowskiego kompozytora na różne składy chóralne. Ukazały się one staraniem ZKP jako Rodnô zemia (1974) i Mòja chëcz (1978), zaś w roku 2008 w wersji rozszerzonej jako Hej, mòrze, mòrze i Marika dzięki WCK w Wejherowie.

Formę śpiewnika przybrało również wydawnictwo pokonkursowe Morze szumi (2004) – znalazły się w nim wyróżnione kompozycje W. Rudzińskiego, A. Hundziaka, Z. Penherskiego, R. Pietrzaka.

Niektóre śpiewniki kaszubskie wyróżniają się piękną szatą graficzną, stworzoną przez artystów plastyków. Pieśni z Kaszub pod red. Kirsteina/Roppla zawdzięczają swój szczególny charakter niezwykłym drzeworytom S. Żukowskiego, podobnie jak Kaszubski śpiewnik bożonarodzeniowy – wysmakowanym linorytom A. Arendta.

Istnieje także spora grupa śpiewników „towarzyszących” kasetom magnetofonowym, płytom, dołączanych do wydań gazetowych. Pełniły one rolę służebną wobec nagrań, niemniej były bardzo przydatne w podróży, w trakcie spotkań towarzyskich, kolędowych. Do takiej grupy należały małoformatowe śpiewniki dołączone do kaset: Nigdë do zgùbë (1990), Hej, rëbôcë (1991), Z rodny zemi (1991), Na Gòdë (1991), Kaszëbsczé kòlãdë (1988), Kaszëbi na Gòdë I (2003), Kaszëbi na Gòdë II (2005).

Zanim jeszcze ukazał się Kaszubski śpiewnik bożonarodzeniowy (2015), ogromną rolę dokumentacyjno-popularyzatorską w środowisku kaszubskim odegrał zbiór Kaszëbsczé kòlãdë ë gòdowé spiéwë (1982) pod redakcją W. Kirsteina. Śpiewnik ukazywał z jednej strony bogactwo pomorskich kolęd ludowych, prezentował liczne adaptacje tekstowe powstałe do popularnych melodii kolędowych, z drugiej zaś strony przedstawiał dotychczas niepublikowane kolędy autorstwa kaszubskich twórców. Przetrwanie kaszubskiej kolędy w dużej mierze zawdzięcza się temu śpiewnikowi.

O ile zwyczaj śpiewania kolęd w gronie rodzinnym, we wspólnocie parafialnej czy społeczności zrzeszonej nie wymagał specjalnego przygotowania, tak w przypadku Festiwalu Kolęd Kaszubskich w Pierwoszynie wymagał od organizatorów zapewnienia odpowiedniej bazy repertuarowej. Z tą myślą ówczesny dyrygent chóru „Morzanie”, P. Stanisławski wydał Kolędy i pastorałki kaszubskie na chór mieszany (2011). Wydawcą śpiewnika było Stowarzyszenie Chór Regionalny „Morzanie”.

Śpiewniki rzadko bywają przedmiotem ekspozycji – wyjątkiem Muzeum Śląskie, w którym wyodrębniono specjalne pomieszczenie „muzyczne”. Jego ściany wypełniły liczne śpiewniki użytkowane na Górnym Śląsku, tworząc namacalny dowód słuszności powiedzenia ks. K. Damrota:

„Czego nie zdobyli mieczem waleczni mocarze,
to wywalczą pieśnią pobożni pieśniarze”.

Warto bowiem podkreślić, że wiele niegdysiejszych śpiewników pełniło rolę „armat ukrytych w kwiatach”. To dzięki nim trwała nieustannie walka o przetrwanie języka, tradycji, wiary. Niepisana linia śpiewaczego frontu przebiegała bowiem nie tylko w kościołach, ale także na wszelkiego rodzaju pielgrzymkach, które ze względu na swój wspólnotowy charakter jednoczyły lokalną społeczność, przydając jej dużej siły oddziaływania.

W październiku 2018 r. miała miejsce w wejherowskim muzeum wystawa Më trzimómë z Bògã! Powstała na bazie druków sakralnych z kolekcji prof. J. Borzyszkowskiego. Znalazły się wśród nich egzemplarze wydane na Pomorzu, ale i poza jego granicami. Łączy je rola, jaką pełniły przez wieki na Kaszubach, ugruntowując pobożność wszystkich mieszkańców tego regionu – bez względu na wyznanie.

Choć od wielu lat podejmuje się szereg działań ukierunkowanych na to, by „pieśń uszła cało”, trzeba przyznać, że na niewiele zdadzą się nawet najpiękniejsze i najbardziej źródłowe śpiewniki – jeśli zabraknie ich użytkowników. Rozumiał to dobrze T. Kiewicz (1834–1903) – organista, kompozytor i profesor Collegium Marianum w Pelplinie oraz Seminarium Nauczycielskiego w Kościerzynie. Zauważywszy braki w repertuarze pieśniowym, przeznaczonym do nauki w szkole, przygotował do wydania Zbiór pieśni dla szkół polskich (1863), Kancyonał czyli Śpiewnik dla młodzieży szkolnej (1872) i Zbiór pieśni dla dzieci (1873). Wiedział bowiem dobrze, że brak umuzykalnienia dzieci na poziomie szkoły podstawowej może w przyszłości stać się powodem kulturowej katastrofy.

Witosława Frankowska

Bibliografia:

• Bielawski L., Mioduchowska A., Kaszuby z serii Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, t. 1-3, Warszawa 1997-1998
• Borzyszkowski J., Pelplińskie śpiewniki, dodatek do Zbioru pieśni nabożnych katolickich do użytku kościelnego i domowego, pod red. ks. Sz. Kellera, wydanie fotooffsetowe, Pelplin 2017
• Droga do nieba, czyli rozpamiętywanie męki P. Jezusowej i innych Tajemnic św. w pobożnej pielgrzymce po Kalwaryi, przy mieście Wejherowie z przydatkiem niektórych pieśni i modlitw nabożnych, wyd. piąte poprawione i uzupełnione, Pelplin 1901
• Fópka T., Prëczkòwsczi E., Stachùrsczi J., Piesnie Rodny Zemi, Banino 2003
• Kamieński Ł., Kaszebście nuti – pieśni na głos i fortepian, Warszawa 1936
• Tenże, Pieśni ludu pomorskiego, Toruń 1936
• Kaszubski śpiewnik domowy, pod red. W. Frankowskiej, Gdynia-Wejherowo 2014
• Muzyka Kaszub, pod red. W. Frankowskiej, Gdańsk 2005
• Na Gòdë. Kolędy kaszubskie, Luzino-Żelistrzewo 1991
• Pieśni z Kaszub, zebrał W. Kirstein i L. Roppel, Gdańsk 1958
• Pieśni z Pomorza, opr. na chór żeński lub dziecięcy R. Kraszewski, Kraków 1979
• Pepliński A., Kaszëbë wołają nas, Gdańsk 1988
• Tobie Boże chwała. Kaszubskie pieśni katolickie, Luzino 1993
• Tomaczkowski A., Wybór pieśni, Gdańsk 1981
• Trepczyk J., Kaszëbskji pjesnjôk, Rogoźno Wielkopolskie 1935
• Tenże, Lecë,chòrankò, Gdańsk-Wejherowo 1980
• Zbiór pieśni nabożnych katolickich do użytku kościelnego i domowego, pod red. ks. Sz. Kellera, Pelplin 1871, reedycja Pelplin 2017.

Dyskografia:

• Fópka T., Prëczkòwsczi E., Stachùrsczi J., Piesnie Rodny Zemi, CD, Banino 2003
• Kaszuby w pieśni artystycznej, CD, Gdańsk 2015
• Na Gòdë. Kolędy kaszubskie, kaseta magnetofonowa, Luzino-Żelistrzewo1991
• Tobie Boże chwała. Kaszubskie pieśni katolickie, kaseta magnetofonowa, Luzino 1993
• Trepczyk J., Lecë,chòrankò, kaseta magnetofonowa, Wejherowo 1997

Ikonografia:

1. Źródło: MPiMKP
2. Fot. W. Frankowska
3. Fot. ze zbiorów E. Kamińskiego
4. Fot. W. Frankowska
5. Fot. W. Frankowska
6. Fot. W. Frankowska
7. Fot. W. Frankowska
8. Fot. W. Frankowska
9. Fot. W. Frankowska
10. Fot. W. Frankowska
11. Fot. W. Frankowska
12. Fot. W. Frankowska
13. Fot. W. Frankowska
14. Fot. W. Frankowska
15. Fot. W. Frankowska