Donimirscy

Gniazdem rodowym Donimirskich, rodziny ziemiańskiej (→ ziemiaństwo na Kaszubach) z Powiśla, wielce zasłużonej dla polskości Pomorza w okresie zaboru pruskiego, jest wieś Donimierz (dawniej dwie osady o nazwach Mały i Duży Donimierz) na Kaszubach w dawnym pow. mirachowskim, obecnie zaś w wejherowskim. Mały i Duży Donimierz są późno poświadczone w źródłach pisanych, bo dopiero w pierwszej poł. XV w. Wówczas, i w następnych stuleciach stanowiły one własność drobnego rycerstwa, później zaś szlachty cząstkowej, w tym o nazwisku Donimirski, którzy używali przydomków Bartek, Kokoszka i przypuszczalnie Paszk. Według tradycji rodzinnej już w XVIII w. rodzina używała przydomku Brochwicz, od posiadanego herbu Brochwicz odmienny (→ herby kaszubskie). Dopiero w 1847 r. jedna z linii rodziny otrzymała zezwolenie władz pruskich na używanie nazwiska dwuczłonowego Brochwicz-Donimirski.

Jak głosi legenda rodowa, rycerski ród Brochwiczów w okresie wojny trzynastoletniej przybył ze Śląska i osiadł w Donimierzu. Brak na to jednak dowodów źródłowych. Niewykluczone też, że Donimirscy, którzy pieczętowali się popularnym na Kaszubach herbem z wyobrażeniem jelenia, dopiero w XVIII w., kiedy rozpoczęła się ich kariera, utożsamili go z możnym śląskim rodem Brochwiczów (niem. Brochwitz) i dorobili sobie rodową legendę.

Za ostatniego przedstawiciela szlacheckiej rodziny Donimirskich na Kaszubach uważa się ławnika mirachowskiego Ludwika, właściciela majątków Będargowo, Parszkowo i działu w Radoszewie o łącznej powierzchni 555 morgów chełm. (1772 r.). W rzeczywistości ostatni przedstawiciele Donimirskich na Kaszubach, wywodzący się ze schłopiałej części rodziny, wygaśli w linii męskiej w połowie XX w. w Wielkim Kacku (ob. w granicach Gdyni).

Protoplastą ziemiańskiej części rodziny, skoligaconej z wybitnymi szlacheckimi rodzinami pomorskimi, był wywodzący się z Robakowa Wojciech (1720–1785), który w latach 1749–1760 był regentem malborskim, a w latach 1760–1772 tamtejszym ławnikiem. Dzięki dzierżawieniu dóbr królewskich Straszewo, w 1768 r. zakupił majątek Górki k. Sztumu, a nieco później sąsiednie Cygusy. Z jego siedmiorga dzieci zrodzonych z Brygidy z Wypczyńskich, dwóch synów powiększyło majątek ojca i sięgnęło po urzędy w okresie zaboru pruskiego. Młodszy Józef (zm. 1830), posiadał Górki i Cygusy, był też radcą ziemstwa kredytowego w Kwidzynie. Ta gałąź rodziny wygasła na jego prawnukach w pierwszej poł. XX w.

Starszy brat Antoni (1767–1829), landrat malborski (1803–1808), posiadał m.in. Górki, Buchwałd (ob. Bukowo) i Telkwice w ziemi sztumskiej. Spośród piątki dzieci, które urodziła mu żona, Józefa z Białobockich (1782–1847), trzech synów zapoczątkowało trzy gałęzie rodu. Do dziś żyją potomkowie wywodzący się z dwóch młodszych gałęzi. Starszy z braci, August Aleksander (ur. 1804) posiadał Zajezierze, średni Teodor (1805–1884) m.in. Buchwałd (Bukowo) i Telkwice, najmłodszy Piotr Alkantary (1807–1887) początkowo Telkwice, zaś po bezpotomnej śmierci najstarszego brata Franciszka (1803–1857) Czernin i Ramzy.

Najbardziej aktywnym społecznie z braci był Teodor, który po ukończeniu gimnazjum w Braniewie studiował prawo i administrację we Wrocławiu, Bonn i Berlinie, po czym podjął pracę w pruskiej administracji państwowej i sądownictwie w Kwidzynie. W 1847 r. był posłem do pruskiego sejmu konstytucyjnego. W latach 1852–1858 zajmował stanowisko dyrektora ziemstwa kredytowego w Kwidzynie. Przy jego udziale, z inicjatywy teścia M. Ślaskiego, w 1848 r. powstało Towarzystwo Pomocy Naukowej dla Młodzieży Prus Zachodnich, którego w latach 1862–1884 był prezesem. Znany był jako wzorowo i nowocześnie gospodarujący rolnik. W 1865 r. założył Towarzystwo Rolnicze Ziemi Malborskiej, propagujące nowoczesne formy gospodarowania wśród ziemian i chłopów. Był też członkiem Towarzystwa Moralnych Interesów oraz współzałożycielem i udziałowcem Banku Kredytowego „Donimirski–Kalkstein–Łyskowski i sp.” z siedzibą w Toruniu. Z drugą żoną, Zofią z Ślaskich, miał siedmioro dzieci, w tym równie jak on aktywnych społecznie synów: Edwarda (1844–1907) z Łysomic, Antoniego (1846–1912), Jana (1847–1929) z Buchwałdu i Telkwic oraz Ludwika (1850–1894) z Małych Ramz. Edward był uczestnikiem powstania styczniowego, a po ukończeniu Akademii Rolniczej w Pruszkowie wzorowo prowadził otrzymany od ojca majątek Łysomice pod Toruniem, specjalizując się w hodowli bydła mlecznego. Od 1871 r. przez 19 lat własnym sumptem wydawał czasopismo „Gospodarz”, propagujące oświatę i postęp kultury rolnej. Był także członkiem TNT, a w 1906 r. został patronem Kółek Rolniczych Prus Zachodnich.

Antoni był doktorem prawa, ekonomistą i publicystą oraz działaczem społecznym i politycznym. Po studiach odbył praktykę sądowniczą w Kwidzynie i Gdańsku, następnie od 1872 r. był dyrektorem Banku „Donimirski–Kalkstein–Łyskowski”. W latach 1874–1877 był posłem polskim do parlamentu niemieckiego z okręgu tucholsko-chojnickiego. Po pięcioletnim pobycie w Wiedniu, w 1887 r. osiadł w Warszawie. W obu miastach pracował jako dziennikarz i publicysta. W Warszawie wszedł do grona działaczy spółdzielczości Królestwa Polskiego.

Trzeci z braci, Jan, zasłynął przede wszystkim jako znakomity gospodarz. Założył słynną oborę zarodową składającą się głównie z krów holenderskich bądź wschodniofryzyjskich. Był członkiem wielu organizacji o charakterze społeczno-gospodarczym. W czasie I wojny światowej brał udział w działalności niepodległościowej, był członkiem poznańskiego Komitetu Niesienia Pomocy w Królestwie Kongresowym.

W następnym pokoleniu Donimirskich do najbardziej zasłużonych przedstawicieli rodziny należeli: Kazimierz (1880–1947), syn Ludwika i Marii z Rzepnikowskich – właścicieli majątku Małe Ramzy, Witold (1874–1939) – wnuk Piotra Alkantarego – i Wanda z Sikorskich, córka Stanisława z Wielkich Chełmów ( Sikorscy) – właściciele Czernina i Maruszy, Jan (1888–1939) – właściciel Łysomic. Wszyscy oni byli zaangażowani w działalność na rzecz przyłączenia Warmii, Mazur i Powiśla do odrodzonej Polski. Kiedy to się nie udało, zaangażowali się w działalność Związku Polaków w Niemczech. Za tę działalność Witold i Jan zostali zamordowani przez Niemców w 1939 r. Najmłodszy syn Witolda, Stanisław (1928–2012), dr nauk technicznych, sporą część swego życia poświęcił na dokumentowanie dziejów rodu i upamiętnianie wybitnych jej przedstawicieli.

Donimirscy, rodzina o kaszubskich korzeniach, odegrała wielką rolę w pielęgnowaniu polskości na Pomorzu Nadwiślańskim, w tym szczególnie na Powiślu. Ulice Donimirskich są w Czerninie, Donimierzu, Elblągu, Sztumie i Ryjewie, ul. Antoniego Donimirskiego w Gdyni, zaś ul. Teodora Donimirskiego w Toruniu. Imię „Rodziny Donimirskich” noszą szkoły podstawowe w Sztumie i Czerninie. Tablice pamiątkowe poświęcono Marii i Kazimierzowi Brochwicz-Donimirskim umieszczono na ścianie domu w Ramzach Małych oraz w kościele pw. św. Anny w Sztumie.

Tomasz Rembalski

Bibliografia:

• Borzyszkowski J., Donimirski-Brochwicz Witold (1874–1939), [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, pod red. S. Gierszewskiego, Gdańsk 1992, s. 342–343
• Tenże, Donimirski-Brochwicz Antoni (1846–1912), [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, pod red. S. Gierszewskiego, Gdańsk 1992, s. 338–339
• Donimirski S., Donimirscy herbu Brochwicz odmienny, [w:] Nasze korzenie. Wokół poszukiwań genealogicznych rodzin pomorskich, t. II, red. J. Borzyszkowski, T. Rembalski, Gdańsk 2010, s. 121–148
• Okoniewska B., Donimirski-Brochwicz Jan (1847–1929), [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, pod red. S. Gierszewskiego, Gdańsk 1992, s. 340–341
• Wierzchosławski Sz., Donimirski-Brochwicz Edward (1844–1907), [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, pod red. S. Gierszewskiego, Gdańsk 1992, s. 339–340
• Wierzchosławski Sz., Donimirski-Brochwicz Teodor (1805–1884), w: Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, pod red. S. Gierszewskiego, Gdańsk 1992, s. 341–342

Ikonografia:

1. Źródło: Teodor Donimirski – Wikipedia, wolna encyklopedia