Mieści się w powiecie kartuskim, jest siedzibą gminy Żukowo. Od lat funkcjonuje jako jedno z miast satelickich Gdańska, w latach 1975–1998 wchodziło w granice województwa gdańskiego. Przez Żukowo przepływa rzeka Radunia. Historia miasta wiąże się z ufundowaniem w tym miejscu klasztoru norbertanek przez Mściwoja I i Zwinisławę na początku XIII w. Klasztor znacząco wpłynął na rozwój miejscowości. Uległ kasacji przez władze pruskie w 1834 r. Historycznymi świadkami dziejów Żukowa są m.in. kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, kościół św. Jana, kaplica cmentarna św. Jana Nepomucena, młyn wodny. Żukowo uzyskało prawa miejskie 1.01.1989 r.
W Żukowie zbiegają się drogi krajowe nr 7 i 20 oraz wojewódzka nr 211. Osobom dojeżdżającym do Trójmiasta od strony Kartuz, Kościerzyny, czy też wyjeżdżającym z Trójmiasta „w głąb” Kaszub kojarzy się w dużej mierze z utrudnieniami w ruchu. Jako takie nazbyt często nie budzi pozytywnych skojarzeń i nie skłania do bliższego poznania, mimo widocznych z trasy interesujących zabytków – przede wszystkim unikalnego kompleksu klasztornego, na który składają się wspomniany już kościół Wniebowzięcia NMP, budynki gospodarcze, figura św. Norberta oraz mur. W kościele Wniebowzięcia NMP znajdują się takie dzieła sztuki, jak: ołtarz główny z XVII w. z obrazami autorstwa H. Hana – Madonna wśród Aniołów i Trójca Przenajświętsza, XVI-wieczny ołtarz Świętej Rodziny, XVIII-wieczny ołtarz Świętego Norberta, tryptyk antwerpski z XVI w., tryptyk poświęcony fundatorom klasztoru oraz XIV-wieczny krzyż przy zakrystii. Marginalizacji znaczenia Żukowa przeciwdziała m.in. strategia budowania marki miasta wokół haftu kaszubskiego, będącego obecnie jednym z najważniejszych symboli kaszubszczyzny.
Między innymi z szat liturgicznych znajdujących się w skarbcu kościelnym w Żukowie czerpała inspiracje – obok takich źródeł jak: wzory na kaszubskich meblach, ceramice, haftowanych czepcach oraz wzorników pochodzących z niemieckich czasopism dla kobiet – T. Gulgowska (→Gulgowscy Teodora i Izydor), tworząc podstawy haftu kaszubskiego. Żukowska szkoła haftu kaszubskiego, nazywana także żukowską odmianą haftu kaszubskiego (inne odmiany to m.in.: borowiacka, bytowska, kartuska, klukowska, kościerska, pucka, słupska, tucholska, wdzydzka, wielewska, wejherowska) jest obecnie najbardziej znana i popularna. Jako taka często bywa utożsamiana z haftem kaszubskim jako takim, „oryginalnym”, pierwotnym, dawnym haftem kaszubskim, który zresztą nigdy w regionie nie istniał jako „wzór ludowy”. Narracja płynąca z Żukowa w kwestii haftu kaszubskiego, rozmijająca się z wynikami badań nad haftem kaszubskim (por. np. artykuły M. Przeździeckiej dotyczące genezy haftu kaszubskiego), wpisuje się w działania realizujące potrzebę tworzenia silnie zakorzenionej w przeszłości kultury. Rywalizuje z innymi ośrodkami haftu kaszubskiego. W 2005 r. w Żukowie wydano pocztówkę opatrzoną hasłem „Żukowo. Kolebka haftu kaszubskiego”. Następnie wyprodukowano naklejki z herbem Żukowa (w którym znajduje się element haftu) i tym samym hasłem zapisanym w języku kaszubskim. W 2015 r. hafciarstwo kaszubskie szkoły żukowskiej zostało ujęte na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego, co sprzyja dalszej standaryzacji i rozpowszechnianiu wzoru, który jest istotnym elementem identyfikacji kaszubskiej. Żukowo jako „stolica haftu kaszubskiego” wpisuje się proces ustanawiania stołeczności na Kaszubach (→stolice Kaszub) – obok Gdańska, który stał się „historyczną stolicą Kaszub”, Wejherowa – „stolicy duchowej” i Kartuz, które zgłosiły wniosek o uznanie swojej stołeczności do Urzędu Patentowego. Działanie to, będące zabiegiem marketingowym, odgrywa też istotną rolę w procesie kreowania kaszubskiej tożsamości – zarówno miasta, jak i regionu. Wybitne hafciarki z Żukowa to: W. Dzierzgowska, M. Nowicka, J. Ptach, Z. Ptach, B. Reglińska. W 1989 r. ufundowano przed domem rodziny Ptach przy ul. Gdyńskiej obelisk poświęcony siostrom– Jadwidze i Zofii oraz Robertowi – ich ojcu, który był jednym z założycieli Banku Ludowego w Żukowie. W mieście znajdują się budynki Ośrodka Kultury i Sportu, Centrum Kultury Spichlerz, w których identyfikacji wizualnej wykorzystano wzory haftu kaszubskiego, oraz Muzeum Parafialne na terenie dawnego klasztoru. Żukowo jest jednym z miejsc, w którym prezentowana jest wystawa haftu kaszubskiego wieńcząca konkurs haftu kaszubskiego o randze wojewódzkiej odbywający się w Lini od 1996 r.
Na cmentarzu w Żukowie spoczywa K. Kreft – jeden z królów Kaszubów, prawnik, prezes Korporacji „Cassubia” w Warszawie, starosta kartuski, działacz Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. Upamiętniono go także nazwą ronda.
W mieście znajduje się cmentarz wojenny, na którym spoczęło ponad 4 tys. radzieckich żołnierzy, poległych w 1945 r. w czasie tzw. operacji pomorskiej. Przed nim, w latach 80., umieszczono pomnik radzieckiego żołnierza, który w 2022 r. w akcie protestu przeciw rosyjskiej agresji na Ukrainę został zasłonięty.
Do popularnych atrakcji gminy Żukowo położonych poza miastem, będącym siedzibą gminy, należą: rezerwat przyrody „Jar Rzeki Raduni”, Elektrownia Wodna w Rutkach, Pałac w Leźnie oraz Galeria Pępowo – Muzeum Volkswagena.
Katarzyna Kulikowska
Bibliografia:
- Dzieje Żukowa, red. Błażej Śliwiński, Żukowo 2003
- Przeździecka M., Zagadnienie genezy haftów kaszubskich, „Polska Sztuka Ludowa”, 1958, nr 3, s. 131–150
- Taż, Na marginesie genezy haftów kaszubskich, „Polska Sztuka Ludowa”, 1959, nr 1–2, s. 41–45
- Trojanowska I., Ptach Z., Ptach J., Wzory haftu kaszubskiego, szkoła żukowska, Gdańsk 1976
- Tychże, Haft kaszubski – szkoła żukowska, Gdańsk 1978
- Zischke M., Nieznana historia Żukowa. Na podstawie wspomnień mieszkańców, Gdynia 2018.
- https://www.zukowo.pl/Haft_Kaszubski,58#sub_mid, dostęp: 11.10.2022.
Ikonografia:
Elewacja budynku Ośrodka Kultury i Sportu w Żukowie, fot. J. Przyjemski, 2022
Filmografia:
Haft kaszubski, reż. M. Świerczyńska-Dolot, 2013.
Wystawy muzealne:
Wystawa w Muzeum Parafialnym w Żukowie
