Yorck von Wartenburg Ludwig

Przyszły pruski feldmarszałek Hans (Johann) David Ludwig, znany także pod jednym imieniem Ludwig, urodził się 26.09.1759 r. w Poczdamie, jako nieślubny syn pruskiego kapitana D.J. v. Jarcke i poczdamskiej mieszczki M.S. Pflug. W momencie narodzin Hansa jego ojciec David służył już w garnizonie w Królewcu, jednak w 1761 r. sporządził testament, w którym uznał swego syna za prawowitego spadkobiercę. Dwa lata później w Mühlenberg n. Łabą David poślubił M.S. Pflug, z którą wcześniej miał jeszcze córkę. Według legendy, którą już w XIX w. podtrzymywano w okolicach Bytowa, kpt D.J. v. Jarcke, miał wywodzić się z rodziny Jark Gostkowskich – drobnej szlachty kaszubskiej, potomków panków z Gostkowa k. Bytowa. W świetle najnowszych badań sprawa ta nie przedstawia się już tak jasno, gdyż kpt. David urodził się 7.07.1721 r. w Rowach, jako jedno z sześciorga dzieci tamtejszego pastora J. Jarcken (Jarke) Gustkowskiego i jego żony Anny z d. Birr – córki pastora z Damna. Młodsza siostra Davida, Anna wyszła za mąż za Anglika P. Leslie, którego rodzina miała związki z rodziną York. J. Jarke Gustkowski pełnił funkcję pastora w Rowach i Objeździe od 1713 do swej śmierci w 1736 r. Cieszył się dużym szacunkiem wśród wiernych, jego próbne kazanie w językach niemieckim i polskim w 1717 r. przyjęto z „wielkim aplauzem”. Z pewnością znał też język kaszubski.

Wiele wskazuje na to, iż jego wnuk Hans nie miał już kontaktu z kaszubszczyzną. W młodym wieku trafił do szkoły kadetów w Poczdamie. W 1772 r. został podchorążym w pułku piechoty von Borcke, a rok później otrzymał przydział do pułku fizylierów w Braniewie. W 1775 r. otrzymał patent na chorążego, a dwa lata później na podporucznika. W latach 1777–1778 brał udział w swojej pierwszej kampanii – wojnie sukcesyjnej w Bawarii. Wróciwszy do Braniewa, popadł w różne konflikty, w tym z wyższym rangą oficerem. Sprawa trafiła do uszu króla, który w 1780 r. wydalił go ze służby za niesubordynację. Nie mając innego wyjścia, udał się w długą podróż do Kopenhagi, następnie do Paryża, gdzie w 1781 r. zaciągnął się jako kapitan na służbę holenderską. Odbył podróż do Kapsztadu, a następnie do Kompanii Wschodnioindyjskiej, walcząc po drodze z Anglikami i zdobywając uznanie.

W drugiej poł. lat 80. XVIII w. Hans wrócił do Prus. Po drodze zatrzymał się w Hadze, gdzie poznał posła angielskiego nazwiskiem York earls of Hardwick. Z podobieństwa nazwisk zrodził się domysł, że ich rodziny są ze sobą spokrewnione. Hans przypuszczał, że któryś z angielskich Yorków osiadł na Pomorzu i dał początek nowej gałęzi rodu. Odtąd też Hans zaczął się pisać v. Yorck, a później, kiedy otrzymał tytuł hrabiowski do nowego herbu dołączył krzyż św. Andrzeja z herbu angielskich Yorków.

Powrót do służby w armii pruskiej nie był łatwy. Dopiero w 1787 r. Yorckowi udało się objąć dowództwo kompanii w stopniu kpt. w batalionie fizylierów w Namysłowie. W 1792 r. awansował do stopnia majora, a w latach 1794–1795 gorliwie tłumił insurekcję kościuszkowską. Za te zasługi, szczególnie w bitwie pod Szczekocinami, w 1797 r. został dowódcą batalionu fizylierów w Piszu. Sprowadził tam rodzinę, ale już w 1799 r. został dowódcą pułku strzelców pieszych w Mittenwalde. Tam zasłynął jako wybitny szkoleniowiec. W 1803 r. był już płk. i otrzymał pierwsze nadania ziemi w postaci dzierżaw. 14.10.1806 r. brał udział w przegranej dla Prusaków bitwie pod Auerstädt, lecz podczas odwrotu wykazywał się niezwykłą odwagą i talentem, osłaniając wycofujące się wojska. Ostatecznie, wielokrotnie ranny, trafił do francuskiej niewoli. Powrócił z niej w 1807 r. i objął naczelne dowództwo nad niedobitkami armii pruskiej w Kłajpedzie.

W czasie francuskiej okupacji v. Yorck intensywnie szkolił żołnierzy, a w 1811 r. został mianowany gubernatorem Prus Zachodnich. W czasie kampanii przeciw Rosji w 1812 r. został naczelnym dowódcą kawalerii w stopniu gen. w pruskim korpusie pomocniczym gen. Grawerta. A kiedy ten ostatni poważnie zachorował, v. Yorck przejął jego obowiązki. Pod koniec grudnia 1812 r. w Taurogach, bez wiedzy króla, zdecydował się przejść na stronę Rosji. 17.03.1813 r. v. Yorck wkroczył triumfalnie do Berlina jako „Wybawca Prus”. 3.10.1813 r. dowodził korpusem w bitwie pod Wartenburgiem, gdzie zwycięstwo nad Francuzami okupił ogromnymi stratami, ale odniósł sukces strategiczny, który ułatwił zwycięstwo koalicji antynapoleońskiej w bitwie pod Lipskiem. W zdobytym Paryżu, 3.06.1814 r. król uhonorował zasługi v. Yorcka, nadając mu tytuł hrabiowski, nowy herb i nazwisko Yorck von Wartenburg, na cześć jego zwycięskiej bitwy. W tym samym miesiącu został przeniesiony na Śląsk, a w sierpniu tr. zdemobilizowany. W 1815 r. król przyznał Yorckowi roczną rentę w wysokości 3 tys. tal. i majątek Oleśnica Mała na Dolnym Śląsku. Dopiero 5.05.1821 r. otrzymał buławę feldmarszałka. Zmarł 4.10.1830 r. w swoim majątku, który jego potomkowie posiadali do końca II wojny światowej. Został pochowany w istniejącym do dziś w Oleśnicy Małej mauzoleum, którego projektantem był K.F. Schinkel.

Yorck został upamiętniony pomnikami w Berlinie przy Unter den Linden (1855 r.) i Wartenburgu oraz tablicą pamiątkową w Poczdamie. W Berlinie do dzisiaj jest też ulica Yorck Straße oraz stacja metra pod tą samą nazwą. Na Kaszubach nie ma upamiętnień jego osoby, ale postać ta funkcjonuje w pamięci mieszkańców, szczególnie w okolicach Bytowa, gdzie do 1945 r. wśród miejscowych Niemców v. Yorck cieszył się wielką sławą. Sądzono bowiem, że urodził się on w Gostkowie. Mimo iż już od połowy XVIII w. Jarkowie nie mieszkali w tej wsi, to jeszcze w międzywojniu potrafiono wskazać „Jarckenhof” – zagrodę Jarków. Wspominano o nim w wielu lokalnych publikacjach, a w gostkowskiej szkole do 1945 r. znajdował się portret sławnego „ziomka”, który podarował H. v. Malotki.

Tomasz Rembalski

Bibliografia:

• Cramer R., Geschichte der Lande Lauenburg und Bütow, T. I, Königsberg 1858
• Dzięcielski M., Pomorskie sylwetki, Toruń 2002
• Krüger F., Heimatkunde des Kreises Bütow, Hf. 2. Das Land Bütow, ein deutsches Land. Geschichte der Heimat in Bildern, T. 1, Bütow 1929
• Szultka Z., Szkoły z polskim językiem nauczania w synodzie słupskim od reformacji do początku XIX wieku, Słupsk 2018

Netografia:

Wikipedia. Die freie Enzyklopädie, https://de.wikipedia.org/wiki/Ludwig_Yorck_von_Wartenburg, [dostęp: 27.07.2019 r.]

Ikonografia:

1. Źródło: domena publiczna