Pamięć o legendarnym, a rzeczywistym ks. A. Worzale, już za życia nazwanym kaszubskim Sowizdrzałem, zawdzięczamy przede wszystkim J. Karnowskiemu. On to w 20-leciu międzywojennym przypomniał kilka razy tę postać oraz Worzałowe facecje i fakta, bazując na opowieściach i ich zapisach znanego mu osobiście, a równie barwnego przyjaciela łęskiego jegomościa – I. Klińskiego, dziedzica z Kłodni.
W 1926 r. na łamach „Mestwina” w artykule O Faktach i Facecjach ks. Worzały z podtytułem Przypomnienie zapustne, Karnowski m.in. stwierdził:
„Dwóch poetów z Bożej łaski wydały Kaszuby starej daty: jednego piszącego Hieronima Derdowskiego, drugiego niepiszącego ks. Augustyna Worzałę. Obaj tworzyli biorąc materiał z siebie i ze środowiska, z którego pochodzili. Obaj formułowali z prymitywnych i naiwnych nieraz osobliwości życia i myśli swych ziomków własny świat o liniach groteskowych, napełnionych humorem, śmiechem i optymizmem bez granic. Pierwszy dał nam Czorlińściego, a drugi swoje Fakta” [„Mestwin”, 1926, nr 4 i 5].
Il. 1.
Ten niemal równy Derdowskiemu mistrz kaszubskiego humoru, gawędziarz, optymista bez granic, pochodził z rodziny gburskiej. Urodził się 7.07.1836 r. w Łubianie. Gimnazjum ukończył dzięki stypendium TPN w dalekim Trzemesznie po kilku latach wcześniejszego pobytu w Chojnicach, skąd został wyrzucony za swoje sowizdrzalskie czyny dotyczące profesorów (→ Sowizdrzał). W Wielkopolsce był filomatą o pseudonimie Wodzisław, którym prezesował późniejszy abp F. Stablewski. Worzała, wspominając to, opowiadał: „Chto bë sã béł spòdzôł, że Òpatrznosc tak òpacznie rządzy, jednégò wsadzy na złoty trón, a drudżégò na pãk słomë. A jak ma sedzała razã na jedny łôwce, mëslôłem, że z nama bãdze prawie na òpak” [J. Karnowski, Sowizdrzôł ù Krëbanów, Gdańsk 1983, s. 36].
Worzała, studiując po maturze w Pelplinie (1862–1866), zaraz na początku znalazł się wśród sądzonych i skazanych (na 3 dni więzienia) filomatów z Trzemeszna. Po święceniach kapłańskich pracował m.in. w Czersku, Chmielnie, Radomnie, Lubawie i Borzyszkowach, będąc wszędzie wspaniałym wikariuszem i towarzyszem nie tylko niejednego jegomościa w działalności narodowej, ale przede wszystkim w życiu biesiadnym. Jego niepowtarzalny humor i facecje, pełne także autoironii, szły za nim. Był także mistrzem kaszubskiego słowa i pòdkôrbianiô.
Il. 2.
W 1882 r. został proboszczem w Łęgu, gdzie po latach kulturkampfu doprowadził do ożywienia życia wspólnotowego oraz budowy nowego kościoła i obiektów plebańskich. Był jednocześnie gorliwym Polonusem, nie przestając być Kaszubą, stanowiąc źródło wiedzy dla badaczy kaszubszczyzny, m.in. S. Ramułta. Jako dobry kaznodzieja i facecjonista, znany z wspierania studiującej młodzieży, był ceniony i lubiany przez konfratrów i wiernych. Po śmierci (21.05.1905) pochowano go na przykościelnym cmentarzu, przechowując o nim pamięć w następnych pokoleniach (świadectwem jest poświęcona mu tablica na ścianie kościoła parafialnego w Łęgu oraz dobrze zachowany i pielęgnowany nagrobek cmentarny). Na całych Kaszubach jest ona równie żywa dzięki humorystycznej części twórczości J. Karnowskiego, w której Wôrzałowé żëcé stanowi cz. I t. 2 jego Pism, obok tytułowej opowieści – Sowizdrzôł ù Krëbanów i trzeciej Krëbanë w labece, do dziś unikatowych w literaturze kaszubskiej. Wiele w nich ludowej mądrości i szczegółów z obrazu życia codziennego w XIX w., ale przede wszystkim zdrowego humoru i optymizmu. Opowiastki Worzałowe zostały wydane w dwujęzycznej książeczce Ksądz Agùst Wôrzałła pòwiôdôł… / Ksiądz Augustyn Worzałła opowiadał… w tłumaczeniu B. Ugowskiej.
Józef Borzyszkowski
Bibliografia:
- Borzyszkowski J., Worzała Augustyn (1836-1905), [w:] SBPN, t. IV, red. Z. Nowak, Gdańsk 1997, s. 483-484
- Tenże, Wstęp do: J. Karnowski, Sowizdrzôł u Krëbanów, Gdańsk 1983
- Karnowski J., Wôrzałowé żëcé, [w:] J. Karnowski, Sowizdrzôł u Krëbanów. Z rękopisu oprac. i wstępem opatrzył J. Borzyszkowski, Gdańsk 1983
- Ksądz Agùst Wôrzałła pòwiôdôł… Ze słowarza Sztefana Ramùłta…, redakcja i normalizacja pisowni kaszubskiej F. Baska-Borzyszkowska, przekład na język polski B. Ugowska, Łąg 2010
- Mross H., Słownik biograficzny kapłanów diecezji chełmińskiej wyświęconych w latach 1821-1920, Pelplin 1995, s. 367
- Ramułt S., Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego, Kraków 1893
Ikonografia:
- Fot. Cezary Obracht-Prondzyński
- Fot. Cezary Obracht-Prondzyński
