Kaszubski
kontakt@kaszubopedia.pl
+48 58 346 22 31
Wesprzyj nas
Szukaj

Ukraińcy na Kaszubach

« Powrót do listy haseł

Ludność ukraińska w dużych i zwartych grupach przybyła na Pomorze w maju 1947 r. w ramach akcji „Wisła”, w przymusowych transportach. Łącznie, do połowy sierpnia 1947 r., osiedlono: na obszarze ówczesnego województwa gdańskiego – 6838 osób, i województwa szczecińskiego – 48 465 osób. Najliczniejsze skupiska Ukraińców znajdowały się w miastach: Bytów, Człuchów, Lębork, Słupsk, Sławno i Miastko, oraz w gminach: Parchowo, Borzytuchom, Kołczygłowy, Trzebielino, Dębnica Kaszubska, Smołdzino, Debrzno, Rzeczenica, Kępice. Ukraińców starano się rozmieszczać w dużym rozproszeniu, aby przyspieszyć ich asymilację.

W okresie powojennym Ukraińcy integrowali się przy parafiach greckokatolickich (ok. 2/3 przesiedlonych) i prawosławnych. Pierwszy okres powojenny, a zwłaszcza lata stalinowskie, był czasem ostrych represji skierowanych szczególnie w stosunku do duchowieństwa greckokatolickiego, któremu również utrudniano prowadzenie duszpasterstwa wśród wysiedlonych na ziemie zachodnie i północne wiernych. Mimo wszystko funkcjonowały nieformalne placówki duszpasterskie, także na Pomorzu. Przykładem może być Bytów, gdzie parafia greckokatolicka powstała na przełomie 1952 i 1953 r. Tutaj, mimo zakazów ze strony władz, nabożeństwa odprawiał od 1947 r. ks. O. Seredyński. Od 1948 r. msze w Nowym Dworze Gdańskim odprawiał ks. B. Hrynyk, a od 1957 r. także w Białym Borze i Lęborku oraz w kościele św. Bartłomieja w Gdańsku, z czasem także w Cyganku i w Kwasowie (powiat sławieński).

Il. 1. Liturgia wielkanocna w bytowskiej cerkwi grekokatolickiej pw. św. Jerzego

Po 1956 r. uruchomiono na Pomorzu placówki nauczania języka ukraińskiego, m.in. w gminie Biały Bór, Miastko, Tuchomie i Rzeczenica, lecz mimo wyraźnego zapotrzebowania po kilku latach przestały funkcjonować, ze względu na duże rozproszenie terytorialne uczniów, trudności kadrowe i zaostrzenie polityki władz polskich w kwestii narodowościowej. W Białym Borze od 1990 r. działa I Liceum Ogólnokształcące z ukraińskim językiem nauczania, powstałe na bazie Szkoły Podstawowej im. Tarasa Szewczenki, która jako jedyna na Zachodnim Pomorzu funkcjonowała od 1958 r.

Formy aktywności Ukraińców na Pomorzu w okresie powojennym przybierały różny charakter. Z jednej strony oddolnie rozwijano amatorski ruch kulturalny. W latach 50. i 60. XX w. działały m.in.: chóry, zespoły pieśni i tańca, zespoły estradowe, amatorskie zespoły dramatyczne, zespoły dziecięce, szkolne, młodzieżowe. Z drugiej strony, instytucjonalna działalność Ukraińców koncesjonowana była przez władze, głównie MSW. Z inicjatywy władz odbył się w Warszawie w dniach 16-18.06.1956 r. Zjazd założycielski Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego (UTSK). Powołano wojewódzkie komitety organizacyjne m.in. w Gdańsku, Lęborku, Sztumie i Kwidzynie. Powiat bytowski dominował na tle kraju pod względem zagęszczenia kół UTSK, które funkcjonowały w 22 miejscowościach. Po Październiku 1956 r. działalność kół UTSK przeniosła się do tzw. podziemia kulturalnego, czyli spotkań towarzyskich i rodzinnych w prywatnych mieszkaniach, a w latach 1961–1975 odnotowano znaczny spadek liczebności UTSK spowodowany sytuacją polityczną w Polsce.

Część Ukraińców, głównie młodzież i studenci, na początku lat 50. XX w. przeniosła się do dużych miast Pomorza (np. Gdańsk, Słupsk), tworząc zręby młodej inteligencji. Struktura organizacyjna i liczba członków UTSK w latach 1959–1973 była stosunkowo płynna. Od 1974 r. nastąpiło ożywienie aktywności Ukraińców, czego apogeum nastąpiło po 1984 r. Przykładowo na dzień 31.12.1974 r. na terenie Pomorza funkcjonowały 4 zarządy powiatowe (ZP) w województwie koszalińskim, podległe Zarządowi Głównemu, tj. ZP w Bytowie (5 kół, 84 członków), ZP w Człuchowie (9 kół, 156 członków), ZP w Miastku (6 kół, 152 członków), ZP w Wałczu (6 kół, 90 członków) oraz Koła w powiecie Kołobrzeg (4 koła, 95 członków) i zarząd wojewódzki w Gdańsku (13 kół i 663 członków).

Il. 2. Tablica na jednej ze ścian cerkwi w Bytowie, upamiętniająca Ukraińców wysiedlonych w 1947 r. w ramach Akcji „Wisła” na ziemię bytowską

W 1990 r. UTSK zostało przekształcone w Związek Ukraińców w Polsce, z oddziałami m. in. w Elblągu, Koszalinie i Słupsku oraz kołami w Gdańsku, Bytowie, Człuchowie, Miastku i Lęborku. W 2007 r. nazwę oddziału słupskiego zmieniono na Oddział Pomorski Związku Ukraińców w Polsce z siedzibą w Gdańsku, a koło w Gdańsku zostało włączone w jego struktury.

Działalność Ukraińców zamieszkujących na Kaszubach i Pomorzu jest bardzo bogata i obejmuje sferę: społeczną, religijną, kulturalną i oświatową. Można tu wymienić m.in. organizację corocznych Jarmarków Młodzieżowych, Festiwali Kultury Ukraińskiej, współorganizację festiwalu „Biografie Gdańskie – Dni Mniejszości Narodowych”, konferencji naukowych i popularnonaukowych dotyczących tematyki ukraińskiej, nauczanie języka ukraińskiego, a także organizację Bytowskiej Watry – cyklicznej imprezy kulturalnej odbywającej się przez ponad 20 lat w miejscowości Udorpie pod Bytowem, integrującej społeczność ukraińską, kasz. i niem.

Parafie greckokatolickie na Pomorzu pod koniec lat 90. XX w. weszły w skład dekanatów koszalińskiego i słupskiego, które w 1996 r. zostały włączone do Eparchii (Diecezji) Wrocławsko-Gdańskiej Kościoła Greckokatolickiego w Polsce. Ukraińcy wyznania greckokatolickiego skupiają się w Ukraińskim Chrześcijańskim Bractwie św. Włodzimierza w Gdańsku oraz w parafiach greckokatolickich, m.in. w Bytowie, Słupsku, Dębnicy Kaszubskiej, Lęborku, Smołdzinie i Gdańsku.

Kościół Św. Jerzego w Bytowie, obecnie cerkiew bizantyjsko-ukraińska, wzniesiony został w latach 1675–1685 przez miejscowych ewangelików. Do 1859 r. odbywały się w nim nabożeństwa dla Kaszubów w języku polskim. Kościół nazywany jest kaszubskim, ponieważ posługę sprawował w nim Sz. Krofey, który w 1586 r. wydał pierwszą drukowaną książkę po kaszubsku. W 1992 r. w ramach II Kongresu Kaszubskiego została mu poświęcona tablica, która zawisła na zewnętrznym murze cerkwi. Zgromadzonych witał wówczas w języku ukraińskim proboszcz parafii ks. R. Malinowski, mszę św. w języku kaszubskim odprawił ks. A. Pepliński, a tablicę poświęconą ewangelickiemu pastorowi wspólnie poświęcili księża katoliccy i greckokatolicki.

Il. 3. Ukraińcy na Kaszubach

Dane Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 i 2011 r. wykazały odpowiednio: 2831 i 3932 deklaracji narodowościowych ukraińskich w województwie pom., najwięcej w powiatach: człuchowskim, bytowskim i słupskim.

Od 1990 r., a zwłaszcza w ostatnich latach, liczbę Ukraińców na Kaszubach powiększa nowa fala emigracji, głównie o podłożu ekonomicznym. Po 24.02.2022 r., tj. od rozpoczęcia agresji Rosji na Ukrainę, w województwie pomorskim zarejestrowano 66 921osób w rejestrze obywateli Ukrainy i członków ich rodzin, którym nadano status cudzoziemca na podstawie specustawy, w tym w powiatach: bytowskim (1890), chojnickim (1633), gdańskim (5685), kartuskim (4894), kościerskim (1625), lęborskim (1463), puckim (4912), słupskim (4082), wejherowskim (4939), Gdańsk m. (14 444), Gdynia (7467), Słupsk m. (2076), Sopot (1785) (dane na dzień 08.09.2022, https://dane.gov.pl/pl/dataset/2715,zarejestrowane-wnioski-o-nadanie-statusu-ukr/resource/41236/table). Według danych z 1.04.2022 r. na obszarze Gdańskiego Obszaru Metropolitalnego mieszkało 223 952 Ukraińców, większość z nich (70%) w Gdańsku. Populacja Gdańska w tym czasie liczyła 628 592 mieszkańców, w tym 25% mieszkańców miasta stanowili Ukraińcy, w tym 38 122 dzieci (M. Wojdat, P. Cywiński, Miejska gościnność: wielki wzrost, wyzwania i szanse. Raport o uchodźcach z Ukrainy w największych polskich miastach, Warszawa, kwiecień 2022). Faktyczną liczbę ukraińskich uchodźców w woj. pomorskim trudno jest oszacować ze względu na dynamikę migracji i sytuacji wojennej w Ukrainie. W pomoc uchodźcom i uchodźczyniom ukraińskim zaangażowały się zarówno pomorskie gminy i miasta, instytucje, organizacje pozarządowe, uczelnie, jak i osoby prywatne.

Magdalena Lemańczyk

Il. 4. Ukraińcy na Kaszubach

Bibliografia:

  • Drozd R., Halczak B., Dzieje Ukraińców w Polsce w latach 1921-1989, wyd. 2 uzup. i popr., Warszawa 2010.
  • Drozd R., Ukraińcy w Polsce wobec swojej przeszłości (1947-2005), Słupsk-Warszawa 2013.
  • Hałagida I., Ukraińcy na Zachodnich i Północnych Ziemiach Polski 1945-1947, Warszawa 2003.
  • Syrnyk J., Ukraińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne (1956-1990), Wrocław 2008.

Wystawy:

  • Wystawa objazdowa „Za wolność waszą i naszą” (prezentująca zniszczony w Ukrainie rosyjski sprzęt wojskowy), Kancelaria Premiera Rzeczypospolitej Polskiej i Ministerstwo Obrony Ukrainy, lokalizacja: Plac Zebrań Ludowych w Gdańsku (2022).
  • Wystawa prac Oleny Naumenko, Centrum Akrywności Twórczej w Ustce (2022).

Netografia:

Ikonografia:

  1. Źródło: Instytut Kaszubski
  2. Źródło: Instytut Kaszubski
  3. Źródło: Instytut Kaszubski
  4. Źródło: Instytut Kaszubski

« Powrót do listy haseł
cookie Korzystając z tej strony zgadzasz się z naszą polityką prywatności. Close