Truskawki (kaszëbskô malëna), sztandarowy produkt regionalny Kaszub, uprawiane są w tym regionie od około stu lat. Pierwsze sadzonki tych owoców sprowadził najprawdopodobniej niemiecki nauczyciel mieszkający w okolicach miejscowości Długi Kierz. Pozostały w przyszkolnym ogrodzie prowadzonym przez jego następcę, skąd sadzonki dostała H. Gruchałowa interesująca się ogrodnictwem. Wiosną 1922 r. posadziła je na swoim polu, przyjęły się i w następnych latach obficie owocowały. Do upowszechnienia osiągnięcia H. Gruchałowej przyczynił ks. A. Sadowski, działacz społeczny z Wygody, zafascynowany otrzymanymi od parafianki owocami. Wyhodowanie truskawek na kaszubskim polu uznał za znaczące osiągnięcie i zgłosił ten fakt do Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego w Toruniu. Komisja po zapoznaniu się z plantacją H. Gruchałowej przyznała jej nagrodę. Przyczyniło się to do wzrostu zainteresowania uprawą tych owoców w okolicznych miejscowościach. Z biegiem czasu plantacje truskawek zakładało coraz więcej rolników, zwłaszcza na Kaszubach środkowych, w rejonie Jezior Raduńskich. Owoce te stały się ważnym źródłem dochodu kaszubskich rolników, a „zagłębiem truskawkowym” bardzo długo pozostawał obszar od Brodnicy Górnej po Miechucino i od Klukowej Huty po Reskowo. Rozwój plantacji truskawkowych nastąpił w latach 60. i 70. XX w., a pola truskawkowe stały się wyróżnikiem regionu. Okazało się, iż gleby IV, V i VI klasy oraz klimat sprzyjają uprawie tej rośliny uważanej wcześniej za ciepłolubną. Uprawie truskawek sprzyja też pracowitość rolników kaszubskich i rodzinny sposób gospodarowania. Przy pracach, a zwłaszcza zbiorze truskawek, pracowały i pracują całe rodziny, łącznie z dziećmi, gdyż okres zbioru przypada zazwyczaj na koniec czerwca i lipiec, a więc czas wakacji szkolnych. Zatrudniano też i zatrudnia się pracowników sezonowych. Truskawkę kaszubską charakteryzuje wyższy poziom cukru w owocach. Jest on wynikiem oddziaływania klimatu Pojezierza Kaszubskiego, który cechuje krótszy niż w innych regionach okres wegetacji (180-200 dni), ale też duże dobowe wahania temperatury (chłodne noce i ciepłe dni), dzięki czemu owoce te dojrzewają później niż w innych regionach, są słodsze, mają też charakterystyczny aromat. Truskawki kaszubskie zostały wpisane w dniu 1.03.2008 r. na listę produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Określony został rejon ich uprawy, a mianowicie powiaty kartuski, kościerski, bytowski, część powiatu wejherowskiego (gminy Wejherowo, Luzino, Szemud, Linia, Łęczyce) oraz gminy Cewice w pow. lęborskim i Przywidz w pow. gdańskim. Od 28.11.2009 r. truskawka kaszubska figuruje w unijnym rejestrze jako Chronione Oznaczenie Geograficzne, wprowadzono też procedury jakościowe. Nazwy tej można używać jedynie w odniesieniu do truskawek z podanych wyżej rejonów. W 2005 r. mus z truskawek kaszubskich „Kremowe malënë” – otrzymał nagrodę „Perła 2005” w ogólnopolskim konkursie Nasze Kulinarne Dziedzictwo. Z kolei w dniu 11.08.2017 r. konfitura z truskawek kaszubskich wpisana została na listę produktów tradycyjnych województwa pomorskiego (prowadzoną przez MRiRW). W przeszłości podawano ją w niedziele na podwieczorek do wafli czyli gofrów kaszubskich.
Il. 1. Znaczek z 2013 r.
Il. 2. Przy zbiorze truskawek u rodziny J. Borzyszkowskiego w Łączyńskiej Hucie; drugi od prawej Lech Bądkowski, 1978
Pod nazwą „truskawka kaszubska” uprawiane i sprzedawane są odmiany: Elsanta, Honeoye oraz Senga Sengana. Przy uprawie powinien być stosowany przede wszystkim obornik, zaś zabiegi chemiczne ograniczone do minimum. W celu ochrony przed wymarznięciem oraz zapewnienia czystych owoców praktykowane jest ściółkowanie naturalnymi materiałami – głównie słomą. Owoce są zbierane ręcznie, pakowane w charakterystyczne drewniane, prostokątne koszyczki, tzw. kobiałki.
Od 1971 r. (według niektórych źródeł od 1975) w końcu czerwca lub początkach lipca na Złotej Górze niedaleko Brodnicy Górnej, w centrum zagłębia truskawkowego, organizowane jest Truskawkobranie, które wpisało się na stałe w kalendarz imprez organizowanych corocznie na Kaszubach. Oprócz stoisk z truskawkami, prezentowane są różnorodne potrawy i przetwory z tych owoców. Dużym zainteresowaniem cieszą się konkursy na potrawę z truskawkami. Swoje prace prezentują także twórcy ludowi, rękodzielnicy, występują zespoły muzyczne. Truskawkobranie przyciąga zarówno mieszkańców regionu, jak i turystów, stanowi element promocji regionu i produktów regionalnych. Krótszą historię ma organizowany w Chmielnie Festiwal Truskawek Kaszubskich. Festiwal o charakterze kulinarnym – w 2022 r. podczas VI głównym punktem programu było ustanowienie rekordu Polski w jednorazowym przygotowaniu największej ilości knedli truskawkowych. Podobnie jak podczas Truskawkobrania podczas festiwalu występują lokalne zespoły folklorystyczne, a także zaproszone, prezentujące współczesną muzykę popularną.
Anna Kwaśniewska
Bibliografia:
- Borzyszkowski J., Sadowski Anastazy (1873-1939), [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 4, red. Z. Nowak, Gdańsk 1997, s.137-138.
- Ostrowska R., Trojanowska I, Truskawki, [w:] Bedeker kaszubski, Gdańsk 1978, s. 435-436.
Netografia:
- https://www.gov.pl/web/rolnictwo/warzywa-i-owoce10?page=2 (data dostępu 10.04.2019)
- http://www.trzyznakismaku.pl/produkty/truskawka-kaszubska-kaszebsko-malena (data dostępu 10.04.2019)
Ikonografia:
- Źródło: Instytut Kaszubski
- Źródło: Instytut Kaszubski
