Światowe Zjazdy Kaszubów to jedno z dwóch najważniejszych kaszubskich świąt i imprez (por. → Dzień Jedności Kaszubów). Odbywają się one na pamiątkę zjednoczenia wszystkich terenów charakteryzujących się zwartym osadnictwem kaszubskim w jednym województwie – pomorskim. By uczcić to nie tylko administracyjne, ale przede wszystkim symboliczne dla Kaszubów zdarzenie, w 1999 r. zorganizowano uroczysty i radosny przejazd pociągu z Helu do Chojnic. Rok później pociąg przejechał z Chojnic do Helu. Tak doszło do wykreowania tradycji Zjazdów Kaszubów. Z czasem do tej nazwy dodano przymiotnik „światowy”, jako że w imprezie brali udział nie tylko Kaszubi z Polski. Kolejne Zjazdy odbywały się w: Wejherowie (2001), Kartuzach (2002), Słupsku (2003), Kościerzynie (2004), Łebie (2005), Gdyni (2006), Brusach (2007), Gdańsku (2008), Bytowie (2009), Pucku (2010), Lęborku (2011), Sopocie (2012), Władysławowie (→ Wielka Wieś) (2013), Pruszczu Gdańskim (2014), Redzie (2015), Wdzydzach (2016), Rumi (2017), Luzinie (2018). W 2019 r. impreza powróciła do Chojnic, czym chciano uczcić fakt, że obchodzona jest od dwudziestu lat. W 2020 r. nie odbyła się z powodu pandemii. W 2021 r. zorganizowano ją w Pucku, w 2022 r. w Brusach. Miejscowości, w których odbywają się Zjazdy, są w większym (np. Kartuzy, Kościerzyna) bądź mniejszym stopniu (np. Pruszcz Gdański, Słupsk) postrzegane jako kaszubskie.
Il. 1.
Zjazdy przebiegają według ustalonego i zaakceptowanego przez Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie i przedstawicieli innych organizatorów (np. lokalnych władz) scenariusza. Główne punkty pozostają bez zmian, co służy rozpoznawalności imprezy i sprzyja jej tożsamościotwórczej roli. Należą do nich: przejazd pociągiem Transcassubia (niekiedy na miejsce docelowe przybywają dwa pociągi z różnych części województwa; wielu uczestników przyjeżdża również innymi środkami lokomocji, choć można sądzić, że wspólny dojazd pociągiem w większym stopniu daje poczucie wspólnoty i integruje dzięki takim elementom, jak: śpiew, muzyka, taniec czy gra w karty, powitania na kolejnych stacjach); przemarsz uczestników przez miejscowość, co umożliwia „pokazanie się” i policzenie; msza święta z fragmentami liturgii w języku kaszubskim, ze specjalnym kazaniem wygłoszonym do uczestników (→ kaszubszczyzna w Kościele); przemowy otwierające Zjazd; odsłonięcie tablicy lub innej formy upamiętniającej Zjazd (niekiedy odsłonięcie odbywa się dopiero jakiś czas po Zjeździe); kiermasz czy jarmark, podczas którego sprzedawane są m.in. kaszubskie wydawnictwa, rękodzieło, tzw. współczesna sztuka ludowa, kulinaria; występy zespołów muzycznych. Na scenie poza otwierającymi Zjazd (m.in. aktualny prezes ZKP, włodarze miejscowości, pozostali lokalni organizatorzy) prezentują się zespoły folklorystyczne i inne, także takie, które nie mają związków z kulturą kaszubską. Przykładowo w Rumi wystąpili: Kaszubski Zespół Pieśni i Tańca Bytów, Kapela kaszubska – Manijôcë, Czarne Kapelusze, zespół Fala, chór „Rumianie”, Zespół Pieśni i Tańca Gdynia, W. Korthals, Damroka, zespół Fucus, M. Lewczuk, K. Bednarek, uczestnicy „Kaszubskiego Idola” i finaliści projektu „Rumski Wokal”. Ów Zjazd zakończył się pokazem laserowym. Jako „gwiazdy wieczoru” występowali na różnych Zjazdach m.in. Z. Wodecki, W. Młynarski, zespół „Brathanki”.
Il. 2.
Il. 3. Fragment wystawy „Kaszubi a Gdańsk. Kaszubi w Gdańsku”, dotyczący obecności kaszubskich rybaków w Gdańsku (scenariusz: J. Borzyszkowski, projekt: K. Kulikowska, J. Przyjemski)
Program wydarzeń towarzyszących może się różnić w zależności od miejsca. Może go uzupełniać przekazanie reprezentantowi zgromadzonych kluczy do miasta, co jest dodatkowym wzmocnieniem symbolicznego objęcia przez Kaszubów przestrzeni w posiadanie. Na Zjeździe, który odbył się w Gdańsku, otwarto w Muzeum Historycznym Miasta Gdańska (obecnie Muzeum Gdańska) wystawę „Kaszubi a Gdańsk. Kaszubi w Gdańsku”, którą można interpretować jako jedno z działań tłumaczących obecność Kaszubów w Gdańsku szerszej publiczności i wzmacniających recepcję Gdańska jako stolicy Kaszub (→ stolice Kaszub). Jej pokłosiem była publikacja o tym samym tytule (oprac. J. Borzyszkowski, K. Kulikowska, C. Obracht-Prondzyński) wydana przez Instytut Kaszubski rok później. Podczas tego Zjazdu podpisano akt erekcyjny dotyczący budowy w mieście pomnika Świętopełka Wielkiego (→ książęta gdańscy). Przy okazji Zjazdów podejmowane są działania na rzecz upamiętnienia wybitnych postaci, np. A. Abrahama w Gdyni, J. Karnowskiego w Brusach, ks. bpa K. Dominika (→ biskupi kaszubscy) w Rumi, prof. G. Labudy w Luzinie. Do Gdańska, Gdyni, Sopotu, Pucka i Władysławowa część uczestników Zjazdu przypłynęła na łodziach. Do 2015 r. włącznie wszystkie Zjazdy odbywały się w ośrodkach miejskich. Pierwszy zjazd na wsi odbył się we Wdzydzach. Duża jego część (uroczyste powitanie gości, występy, kiermasz, poczęstunek) miały miejsce na terenie Muzeum – Kaszubskiego Parku Etnograficznego (→ skanseny), do którego wyjątkowo tego dnia można było także przypłynąć statkiem po jeziorze Gołuń z przystani niedaleko Centrum Usług Turystycznych, nieopodal którego odbywała się msza święta. Niekiedy Zjazdom towarzyszy turniej gry w baśkę. Uczestnikiem Zjazdu w Bytowie był D. Tusk (→ premier z Kaszub), Zjazd we Władysławowie odwiedził prezydent B. Komorowski, z kolei w Luzinie obecny był prezydent A. Duda, który w 100-lecie odzyskania niepodległości przez Polskę objął wydarzenie patronatem. W omawianych imprezach biorą udział także inni politycy krajowi i regionalni. Na pierwszy Zjazd przybył ówczesny marszałek Sejmu, M. Płażyński. W Zjazdach uczestniczyli także prominentni duchowni, np. abp T. Gocłowski czy abp H. Muszyński (→ prymas z Kaszub).
Il. 4.
Il. 5.
Istotnym elementem Zjazdów jest ich oprawa wizualna i jednocześnie symboliczna. Na ulicach miejscowości, w których się odbywają, wywieszane są kaszubskie flagi. W czasie przemarszu przez miejscowość rozwijane są sztandary i banery oddziałów ZKP, a także banery identyfikujące miejscowości, z których przybyli uczestnicy. W tłumie znajdują się osoby ubrane w różne wersje stroju kaszubskiego. Wśród zebranych dominują kolory żółte i czarne, widoczne nie tylko na wspomnianych flagach, banerach, sztandarach, ale i na koszulkach, sukienkach, szarfach, szalikach, chustach. Uczestnicy, jak zauważyła M. Mazurek, „przebierają się” za Kaszubów (jest to typowe także dla innych wydarzeń o podobnym charakterze) i „ometkowują” jako biorący udział w wydarzeniu. Jeśli odwołać się do klasycznych kategorii „swój-obcy” – dla „swoich” stają się jeszcze bardziej „swoimi” (ich przynależność do wspólnoty nie pozostawia wątpliwości), dla osób spoza grupy – wyróżniają się jako „inni”, nie-tożsami, obcy. Zjazdom towarzyszą także specjalnie zaprojektowane logotypy, które następnie pojawiają się w mediach, drukach ulotnych, a także są rozdawane uczestnikom w formie przypinek. Znajdują się na nich rozpoznawalne symbole Kaszub, które widać na terenie Zjazdu: strój kaszubski, gryf, elementy haftu kaszubskiego, a także symbole danego miejsca zjazdu (np. bytowski zamek, wdzydzki wiatrak, herb Redy czy element herbu Pruszcza Gdańskiego, flaga Gdańska). Z okazji Zjazdów są wydawane specjalne dodatki „Pomeranii”, w których silnie potwierdzany jest sens i status Zjazdów, a także opisywana jest historia i działalność ZKP. Ponadto znajdują się w nich m.in. strony poświęcone prezentacji miejsca, w którym odbywa się Zjazd, program Zjazdu oraz reklamy kaszubskich gmin, a także bieżących i planowanych wydarzeń na Kaszubach (np. wystaw, koncertów). Wśród projektowanych jako pamiątki ze Zjazdu gadżetów (np. we Wdzydzach były to kubki z wzorem haftu kaszubskiego szkoły wdzydzkiej i logotypem Zjazdu wyprodukowane w Zakładach Porcelany Stołowej Lubiana (→ „Lubiana” w Łubianie), smycze z podobnym wzorem oraz adresem www gminy Kościerzyna, żółto-czarne baloniki) jest także okolicznościowy bilet na przejazd pociągiem Transcassubia. Dodatkowo na stoisku ZKP można nabyć inne kaszubskie gadżety (np. na tym samym Zjeździe dostępne były: czarno-żółty szalik kibica z napisem Kaszëbë, flaga, żółte okulary przeciwsłoneczne i koszulki zaprojektowane przez Bang Bang Design).
Il. 6.
Zjazdy pełnią funkcję integracyjną – potwierdzają istniejące więzi i tworzą nowe, promocyjną – zarówno dla społeczności kaszubskiej, jak i dla miejscowości, w której odbywa się Zjazd, służą podtrzymywaniu, ale także świadomemu i przemyślanemu kreowaniu tradycji. Można je postrzegać jako przykład kaszubskiej tradycji wynalezionej. Pozwalają corocznie odnawiać grupowe poczucie wspólnoty, ciągłości i trwania. To momenty mobilizacji etnicznej. Są ważnym wydarzeniem, dzięki któremu toczy się proces etnicyzacji. Identyfikują dane terytorium jako kaszubskie – dzięki Zjazdom w sposób symboliczny ustalane i potwierdzane jest prawo Kaszubów do określonego miejsca. W ten sposób grupa etniczna przekształca się z mniejszościowej w dominującą na danym obszarze i w danym czasie. Sprzyja temu nasycenie przestrzeni mikroznakami kaszubskości. Zjazdy stają się formą aktywizacji i wzmocnienia teraźniejszej kaszubskiej obecności i identyfikacji, ale co roku przeobrażają również teren, w którym się odbywają, w miejsce pamięci o kaszubskiej przeszłości. Kreują i potwierdzają kaszubską tożsamość etniczną. Chociaż to celebracja odświętności, bardzo istotna jest także ich rola rozrywkowa. K. Klawiter tak wspominał pierwszy Zjazd i jego społeczny odbiór: „Po prostu odkryliśmy, że ludziom ten format zabawy szalenie się podobał. Tak bardzo, że mamy już dwudziesty zjazd. Działacze kaszubscy byli doskonali w organizowaniu konferencji naukowych, seminariów, ale oferta wielkiej ludycznej zabawy, z zaangażowaniem ogromnego potencjału, pojawiła się wtedy po raz pierwszy i została zdecydowanie kupiona” (Zjazdy Kaszubów – radość ze zjednoczenia, „Pomerania. Dodatek specjalny z okazji XX Zjazdu Kaszubów”, Luzino, 7 lipca 2018 r., s. 12). Zjazdy wpisują się w proces eventyzacji kultury kaszubskiej. Słusznie zauważono, że: „Zjazdy Kaszubów są przedsięwzięciem wielozmysłowym, masowym, wielofunkcyjnym, a przede wszystkim symbolicznym, odwołującym się do tworzenia przez Kaszubów wspólnoty (także przez tych, którzy mieszkają na emigracji, stąd »światowe«). Odnajdujemy w nich wszystkie najważniejsze elementy, potrzebne do tego, by rytuał spełniał swoją funkcję: sakralne i ludyczne, poważne, podniosłe i zabawowe, integracyjne i edukacyjne (choć w stopniu jednak dość niewielkim), związane z tradycją i historią, ale i współczesnością, folklorystyczne i z obszaru kultury popularnej (występy gwiazd estrady niemających żadnego związku z kulturą kaszubską). Kluczowe jest jednak etniczne znaczenie tego typu działań (…)” (C. Obracht-Prondzyński, T. Fopke, K. Kulikowska, Współczesna kultura kaszubska, Gdańsk 2018, s. 274, 276). Zjazdy Kaszubów legitymizują także Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, które jest ich podstawowym organizatorem i dba o to, żeby podczas imprezy być dobrze widocznym. Co ważne, zauważalny jest w ich przebiegu i działaniach towarzyszących nurt polegający na „spoglądaniu w przyszłość”. Przy tej okazji następuje nie tylko wzmacnianie pozycji Kaszubów w regionie, ale i podejmowane są próby kreowania regionu silnego i samorządnego, społeczeństwa obywatelskiego oraz patriotyzmu obywatelskiego, otwartego. W sferze deklaracji pojawia się troska o region i współobywateli.
Katarzyna Kulikowska
Bibliografia:
- Bobrowski W., Klawiter K., Zjazdy Kaszubów. Kronika, Gdańsk – Głodnica 2008.
- Mazurek M., Język, przestrzeń, pochodzenie. Analiza tożsamości kaszubskiej, Gdańsk 2010.
- Obracht-Prondzyński C., Fopke T., Kulikowska K., Współczesna kultura kaszubska, Gdańsk 2018.
- „Pomerania. Dodatek specjalny z okazji XVIII Zjazdu Kaszubów”, Wdzydze, 2 lipca 2016 r.
- „Pomerania. Dodatek specjalny z okazji XIX Zjazdu Kaszubów”, Rumia, 1 lipca 2017 r.
- „Pomerania. Dodatek specjalny z okazji XX Zjazdu Kaszubów”, Luzino, 7 lipca 2018 r.
Ikonografia:
- Źródło: Instytut Kaszubski.
- Fot. Arek Wegner.
- Źródło: Instytut Kaszubski.
- Fot. Arek Wegner.
- Źródło: Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach (fot. Piotr Zatoń).
- Fot. Arek Wegner.