Światowe Zjazdy Kaszubów

Światowe Zjazdy Kaszubów to jedno z dwóch najważniejszych kaszubskich świąt i imprez (por. → Dzień Jedności Kaszubów). Odbywają się one na pamiątkę zjednoczenia wszystkich terenów charakteryzujących się zwartym osadnictwem kaszubskim w jednym województwie – pomorskim. By uczcić to nie tylko administracyjne, ale przede wszystkim symboliczne dla Kaszubów zdarzenie, w 1999 r. zorganizowano uroczysty i radosny przejazd pociągu z Helu do Chojnic. Rok później pociąg przejechał z Chojnic do Helu. Tak doszło do wykreowania tradycji Zjazdów Kaszubów. Z czasem do tej nazwy dodano przymiotnik „światowy”, jako że w imprezie brali udział nie tylko Kaszubi z Polski. Kolejne Zjazdy odbywały się w: Wejherowie (2001), Kartuzach (2002), Słupsku (2003), Kościerzynie (2004), Łebie (2005), Gdyni (2006), Brusach (2007), Gdańsku (2008), Bytowie (2009), Pucku (2010), Lęborku (2011), Sopocie (2012), Władysławowie (→ Wielka Wieś) (2013), Pruszczu Gdańskim (2014), Redzie (2015), Wdzydzach (2016), Rumi (2017), Luzinie (2018). W 2019 r. impreza powróciła do Chojnic, czym chciano uczcić fakt, że obchodzona jest od dwudziestu lat. W 2020 r. nie odbyła się z powodu pandemii. W 2021 r. zorganizowano ją w Pucku, w 2022 r. w Brusach. Miejscowości, w których odbywają się Zjazdy, są w większym (np. Kartuzy, Kościerzyna) bądź mniejszym stopniu (np. Pruszcz Gdański, Słupsk) postrzegane jako kaszubskie.

Zjazdy przebiegają według ustalonego i zaakceptowanego przez Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie i przedstawicieli innych organizatorów (np. lokalnych władz) scenariusza. Główne punkty pozostają bez zmian, co służy rozpoznawalności imprezy i sprzyja jej tożsamościotwórczej roli. Należą do nich: przejazd pociągiem Transcassubia (niekiedy na miejsce docelowe przybywają dwa pociągi z różnych części województwa; wielu uczestników przyjeżdża również innymi środkami lokomocji, choć można sądzić, że wspólny dojazd pociągiem w większym stopniu daje poczucie wspólnoty i integruje dzięki takim elementom, jak: śpiew, muzyka, taniec czy gra w karty, powitania na kolejnych stacjach); przemarsz uczestników przez miejscowość, co umożliwia „pokazanie się” i policzenie; msza święta z fragmentami liturgii w języku kaszubskim, ze specjalnym kazaniem wygłoszonym do uczestników (→ kaszubszczyzna w Kościele); przemowy otwierające Zjazd; odsłonięcie tablicy lub innej formy upamiętniającej Zjazd (niekiedy odsłonięcie odbywa się dopiero jakiś czas po Zjeździe); kiermasz czy jarmark, podczas którego sprzedawane są m.in. kaszubskie wydawnictwa, rękodzieło, tzw. współczesna sztuka ludowa, kulinaria; występy zespołów muzycznych. Na scenie poza otwierającymi Zjazd (m.in. aktualny prezes ZKP, włodarze miejscowości, pozostali lokalni organizatorzy) prezentują się zespoły folklorystyczne i inne, także takie, które nie mają związków z kulturą kaszubską. Przykładowo w Rumi wystąpili: Kaszubski Zespół Pieśni i Tańca Bytów, Kapela kaszubska – Manijôcë, Czarne Kapelusze, zespół Fala, chór „Rumianie”, Zespół Pieśni i Tańca Gdynia, W. Korthals, Damroka, zespół Fucus, M. Lewczuk, K. Bednarek, uczestnicy „Kaszubskiego Idola” i finaliści projektu „Rumski Wokal”. Ów Zjazd zakończył się pokazem laserowym. Jako „gwiazdy wieczoru” występowali na różnych Zjazdach m.in. Z. Wodecki, W. Młynarski, zespół „Brathanki”.

Program wydarzeń towarzyszących może się różnić w zależności od miejsca. Może go uzupełniać przekazanie reprezentantowi zgromadzonych kluczy do miasta, co jest dodatkowym wzmocnieniem symbolicznego objęcia przez Kaszubów przestrzeni w posiadanie. Na Zjeździe, który odbył się w Gdańsku, otwarto w Muzeum Historycznym Miasta Gdańska (obecnie Muzeum Gdańska) wystawę „Kaszubi a Gdańsk. Kaszubi w Gdańsku”, którą można interpretować jako jedno z działań tłumaczących obecność Kaszubów w Gdańsku szerszej publiczności i wzmacniających recepcję Gdańska jako stolicy Kaszub (→ stolice Kaszub). Jej pokłosiem była publikacja o tym samym tytule (oprac. J. Borzyszkowski, K. Kulikowska, C. Obracht-Prondzyński) wydana przez Instytut Kaszubski rok później. Podczas tego Zjazdu podpisano akt erekcyjny dotyczący budowy w mieście pomnika Świętopełka Wielkiego (→ książęta gdańscy). Przy okazji Zjazdów podejmowane są działania na rzecz upamiętnienia wybitnych postaci, np. A. Abrahama w Gdyni, J. Karnowskiego w Brusach, ks. bpa K. Dominika (→ biskupi kaszubscy) w Rumi, prof. G. Labudy w Luzinie. Do Gdańska, Gdyni, Sopotu, Pucka i Władysławowa część uczestników Zjazdu przypłynęła na łodziach. Do 2015 r. włącznie wszystkie Zjazdy odbywały się w ośrodkach miejskich. Pierwszy zjazd na wsi odbył się we Wdzydzach. Duża jego część (uroczyste powitanie gości, występy, kiermasz, poczęstunek) miały miejsce na terenie Muzeum – Kaszubskiego Parku Etnograficznego (→ skanseny), do którego wyjątkowo tego dnia można było także przypłynąć statkiem po jeziorze Gołuń z przystani niedaleko Centrum Usług Turystycznych, nieopodal którego odbywała się msza święta. Niekiedy Zjazdom towarzyszy turniej gry w baśkę. Uczestnikiem Zjazdu w Bytowie był D. Tusk (→ premier z Kaszub), Zjazd we Władysławowie odwiedził prezydent B. Komorowski, z kolei w Luzinie obecny był prezydent A. Duda, który w 100-lecie odzyskania niepodległości przez Polskę objął wydarzenie patronatem. W omawianych imprezach biorą udział także inni politycy krajowi i regionalni. Na pierwszy Zjazd przybył ówczesny marszałek Sejmu, M. Płażyński. W Zjazdach uczestniczyli także prominentni duchowni, np. abp T. Gocłowski czy abp H. Muszyński (→ prymas z Kaszub).

Istotnym elementem Zjazdów jest ich oprawa wizualna i jednocześnie symboliczna. Na ulicach miejscowości, w których się odbywają, wywieszane są kaszubskie flagi. W czasie przemarszu przez miejscowość rozwijane są sztandary i banery oddziałów ZKP, a także banery identyfikujące miejscowości, z których przybyli uczestnicy. W tłumie znajdują się osoby ubrane w różne wersje stroju kaszubskiego. Wśród zebranych dominują kolory żółte i czarne, widoczne nie tylko na wspomnianych flagach, banerach, sztandarach, ale i na koszulkach, sukienkach, szarfach, szalikach, chustach. Uczestnicy, jak zauważyła M. Mazurek, „przebierają się” za Kaszubów (jest to typowe także dla innych wydarzeń o podobnym charakterze) i „ometkowują” jako biorący udział w wydarzeniu. Jeśli odwołać się do klasycznych kategorii „swój-obcy” – dla „swoich” stają się jeszcze bardziej „swoimi” (ich przynależność do wspólnoty nie pozostawia wątpliwości), dla osób spoza grupy – wyróżniają się jako „inni”, nie-tożsami, obcy. Zjazdom towarzyszą także specjalnie zaprojektowane logotypy, które następnie pojawiają się w mediach, drukach ulotnych, a także są rozdawane uczestnikom w formie przypinek. Znajdują się na nich rozpoznawalne symbole Kaszub, które widać na terenie Zjazdu: strój kaszubski, gryf, elementy haftu kaszubskiego, a także symbole danego miejsca zjazdu (np. bytowski zamek, wdzydzki wiatrak, herb Redy czy element herbu Pruszcza Gdańskiego, flaga Gdańska). Z okazji Zjazdów są wydawane specjalne dodatki „Pomeranii”, w których silnie potwierdzany jest sens i status Zjazdów, a także opisywana jest historia i działalność ZKP. Ponadto znajdują się w nich m.in. strony poświęcone prezentacji miejsca, w którym odbywa się Zjazd, program Zjazdu oraz reklamy kaszubskich gmin, a także bieżących i planowanych wydarzeń na Kaszubach (np. wystaw, koncertów). Wśród projektowanych jako pamiątki ze Zjazdu gadżetów (np. we Wdzydzach były to kubki z wzorem haftu kaszubskiego szkoły wdzydzkiej i logotypem Zjazdu wyprodukowane w Zakładach Porcelany Stołowej Lubiana (→ „Lubiana” w Łubianie), smycze z podobnym wzorem oraz adresem www gminy Kościerzyna, żółto-czarne baloniki) jest także okolicznościowy bilet na przejazd pociągiem Transcassubia. Dodatkowo na stoisku ZKP można nabyć inne kaszubskie gadżety (np. na tym samym Zjeździe dostępne były: czarno-żółty szalik kibica z napisem Kaszëbë, flaga, żółte okulary przeciwsłoneczne i koszulki zaprojektowane przez Bang Bang Design).

Zjazdy pełnią funkcję integracyjną – potwierdzają istniejące więzi i tworzą nowe, promocyjną – zarówno dla społeczności kaszubskiej, jak i dla miejscowości, w której odbywa się Zjazd, służą podtrzymywaniu, ale także świadomemu i przemyślanemu kreowaniu tradycji. Można je postrzegać jako przykład kaszubskiej tradycji wynalezionej. Pozwalają corocznie odnawiać grupowe poczucie wspólnoty, ciągłości i trwania. To momenty mobilizacji etnicznej. Są ważnym wydarzeniem, dzięki któremu toczy się proces etnicyzacji. Identyfikują dane terytorium jako kaszubskie – dzięki Zjazdom w sposób symboliczny ustalane i potwierdzane jest prawo Kaszubów do określonego miejsca. W ten sposób grupa etniczna przekształca się z mniejszościowej w dominującą na danym obszarze i w danym czasie. Sprzyja temu nasycenie przestrzeni mikroznakami kaszubskości. Zjazdy stają się formą aktywizacji i wzmocnienia teraźniejszej kaszubskiej obecności i identyfikacji, ale co roku przeobrażają również teren, w którym się odbywają, w miejsce pamięci o kaszubskiej przeszłości. Kreują i potwierdzają kaszubską tożsamość etniczną. Chociaż to celebracja odświętności, bardzo istotna jest także ich rola rozrywkowa. K. Klawiter tak wspominał pierwszy Zjazd i jego społeczny odbiór: „Po prostu odkryliśmy, że ludziom ten format zabawy szalenie się podobał. Tak bardzo, że mamy już dwudziesty zjazd. Działacze kaszubscy byli doskonali w organizowaniu konferencji naukowych, seminariów, ale oferta wielkiej ludycznej zabawy, z zaangażowaniem ogromnego potencjału, pojawiła się wtedy po raz pierwszy i została zdecydowanie kupiona” (Zjazdy Kaszubów – radość ze zjednoczenia, „Pomerania. Dodatek specjalny z okazji XX Zjazdu Kaszubów”, Luzino, 7 lipca 2018 r., s. 12). Zjazdy wpisują się w proces eventyzacji kultury kaszubskiej. Słusznie zauważono, że: „Zjazdy Kaszubów są przedsięwzięciem wielozmysłowym, masowym, wielofunkcyjnym, a przede wszystkim symbolicznym, odwołującym się do tworzenia przez Kaszubów wspólnoty (także przez tych, którzy mieszkają na emigracji, stąd »światowe«). Odnajdujemy w nich wszystkie najważniejsze elementy, potrzebne do tego, by rytuał spełniał swoją funkcję: sakralne i ludyczne, poważne, podniosłe i zabawowe, integracyjne i edukacyjne (choć w stopniu jednak dość niewielkim), związane z tradycją i historią, ale i współczesnością, folklorystyczne i z obszaru kultury popularnej (występy gwiazd estrady niemających żadnego związku z kulturą kaszubską). Kluczowe jest jednak etniczne znaczenie tego typu działań (…)” (C. Obracht-Prondzyński, T. Fopke, K. Kulikowska, Współczesna kultura kaszubska, Gdańsk 2018, s. 274, 276). Zjazdy Kaszubów legitymizują także Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, które jest ich podstawowym organizatorem i dba o to, żeby podczas imprezy być dobrze widocznym. Co ważne, zauważalny jest w ich przebiegu i działaniach towarzyszących nurt polegający na „spoglądaniu w przyszłość”. Przy tej okazji następuje nie tylko wzmacnianie pozycji Kaszubów w regionie, ale i podejmowane są próby kreowania regionu silnego i samorządnego, społeczeństwa obywatelskiego oraz patriotyzmu obywatelskiego, otwartego. W sferze deklaracji pojawia się troska o region i współobywateli.

Katarzyna Kulikowska

Bibliografia:

• Bobrowski W., Klawiter K., Zjazdy Kaszubów. Kronika, Gdańsk – Głodnica 2008.
• Mazurek M., Język, przestrzeń, pochodzenie. Analiza tożsamości kaszubskiej, Gdańsk 2010.
• Obracht-Prondzyński C., Fopke T., Kulikowska K., Współczesna kultura kaszubska, Gdańsk 2018.
• „Pomerania. Dodatek specjalny z okazji XVIII Zjazdu Kaszubów”, Wdzydze, 2 lipca 2016 r.
• „Pomerania. Dodatek specjalny z okazji XIX Zjazdu Kaszubów”, Rumia, 1 lipca 2017 r.
• „Pomerania. Dodatek specjalny z okazji XX Zjazdu Kaszubów”, Luzino, 7 lipca 2018 r.

Ikonografia:

1. Źródło: Instytut Kaszubski.
2. Fot. Arek Wegner.
3. Źródło: Instytut Kaszubski.
4. Fot. Arek Wegner.
5. Źródło: Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach (fot. Piotr Zatoń).
6. Fot. Arek Wegner.