Ślązacy a Kaszubi

« Powrót do listy haseł

Ślązacy i Kaszubi ujmowani są jako społeczności pogranicza, żyjące od wieków na styku kultur pomiędzy Niemcami (→ Niemcy na Kaszubach) a Polakami. Na Śląsku, oprócz Niemców, których kolonizacja, podobnie jak na Pomorzu, odbywała się od średniowiecza w kilku falach, osiedlali się także Czesi (→ Czesi i Kaszubi), Walonowie, Żydzi i przedstawiciele innych grup etnicznych (→ Serbołużyczanie i Kaszubi). Pograniczny charakter Śląska uwidaczniał się w zmiennej przynależności państwowej oraz w przemianach struktury narodowościowej i wyznaniowej, na skutek upowszechnienia się od XVI w. reformacji.

Z Kaszubami związany był ur. w Lublińcu na Górnym Śląsku ks. K. Damrot, który od 1870 r. pracował w Kościerzynie, przez 13 lat pełniąc funkcję dyrektora Katolickiego Seminarium Nauczycielskiego (→ szkólny). W 1884 powrócił na Górny Śląsk i objął stanowisko dyrektora Seminarium Nauczycielskiego w Opolu. Najważniejszym jego dokonaniem było opublikowanie pod pseudonimem Czesław Lubiński książki pt. Szkice z ziemi i historii Prus Królewskich (Gdańsk 1886). To bardzo ciekawy dokument, napisany w formie „listów z podróży” będący skrzyżowaniem reportażu, opracowania historycznego, zaangażowanej publicystyki, miejscami bardzo krytycznej pod adresem nie tyle władz pruskich, ile kościoła protestanckiego, ale też nieoszczędzającej społeczności kasz. i pol. Władze pruskie nakazały skonfiskować nakład i ukarały wydawcę, jednak nie zdołały zidentyfikować rzeczywistego autora.

Krótko ze Śląskiem związany był F. Ceynowa, który od 1841 r. studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Wrocławskiego, a w roku 1843 przeniósł się na jego Wydział Medyczny. H. Derdowski przez pewien czas współpracował z P. Stalmachem, pol. działaczem społecznym i narodowym na Śląsku Cieszyńskim, wydającym pismo „Gwiazdka Cieszyńska. Pismo poświęcone wiadomościom politycznym, nauce, przemysłowi i zabawie”. Wątek kasz.-śląski zaznaczył się także w związku z drukiem pierwszej pol. gazety w Gdańsku – „Gazety Gdańskiej” (1891–1939), reprezentującej interesy Polonii gdańskiej. Z „Gazetą Gdańską” związani byli m.in. jej założyciel B. Milski i A. Majkowski, założyciel Towarzystwa Młodokaszubów (→ młodokaszubi), publikując na łamach gazety dodatek po kasz. pod nazwą „Drużba” oraz pochodzący ze Śląska J. Kwiatkowski.

Il. 1. Tablica pamiątkowa na obelisku poświęconym ks. Rafałowi Grzondzieli na ontaryjskich Kaszubach

W świadomości Pomorzan utrwaliło się przyjęcie w dniu 15.07.1920 r. przez Sejm II RP ustawy gwarantującej autonomię województwu śląskiemu oraz drugie powstanie śląskie, które wybuchło w sierpniu 1920 r. Reprezentacja Pomorzan uczestniczyła w plebiscycie śląskim 20.03.1921 r., także spore grono kasz.-pom. ochotników w III powstaniu śląskim w 1921 r. Wśród ochotników w III powstaniu śląskim ważną rolę odegrał K. Jasnoch, który dowodził łącznością Naczelnej Komendy Wojsk Powstańczych.

W pamięci Kaszubów pozytywnie zapisał się franciszkanin ks. R. Grzondziel (1912–1998), ur. w Panewnikach w rodzinie górniczej. Większość życia i pracy duszpasterskiej związał z kanadyjską prowincją Ontario, w której w poł. XIX w. osiedlili się Kaszubi (→ emigracja kaszubska). W okolicach miasteczka Barry’s Bay ks. Grzondziel w 1953 r. założył Ośrodek Młodzieżowy Rekreacji i Sportów „Kaszuby”, później wybudował kaplicę i „Katedrę pod Sosnami”. Ksiądz Grzondziel spoczywa na cmentarzu w kanadyjskiej miejscowości Wilno – najstarszej polskiej osadzie, założonej przez emigrantów z Kaszub. W 1999 r. na ontaryjskich Kaszubach odsłonięty został obelisk upamiętniający dokonania ks. Grzondziela.

Kaszubski ślad na Śląsku odcisnął franciszkanin, ojciec G.A. Kustusz (1934–2006), ur. w Wejherowie. Jego działalność duszpasterska i naukowa związana była głównie z Wyższym Seminarium Duchownym oo. Franciszkanów w Katowicach Panewnikach, którego był rektorem w latach 1988–1991, a także duszpasterzem tamtejszego Franciszkańskiego Ośrodka Duszpasterstwa Akademickiego i Duszpasterstwa Absolwentów (1966–1989).

W pamięci wielu Kaszubów i Pomorzan, żołnierzy służby zastępczej, negatywnie utrwaliła się przymusowa praca w kopalniach węgla kamiennego i uranu na Górnym i Dolnym Śląsku w latach 1949–1959 w ramach Batalionów Pracy. Żołnierze-górnicy zwani byli „żołnierzami z kilofami”, „czarnymi żołnierzami” lub „czarnymi baronami” i ujmowani przez władze polskie jako element niepewny politycznie.

Relacje międzygrupowe kasz.-śląskie nabrały nowego wymiaru w okresie PRL-u, kiedy dużą popularnością cieszył się wypoczynek w zakładowych ośrodkach wczasowych nad morzem (→ Bałtyk/Bôłt). Śląscy górnicy odwiedzali ośrodki wczasowe na Półwyspie Helskim, w Krynicy Morskiej i w Kołobrzegu, także prywatne kwatery na Kaszubach oraz w Gdańsku, GdyniSopocie. Efektem wzajemnych kontaktów było nie tylko przewartościowanie (auto)stereotypu Kaszuby, ale i zawieranie małżeństw mieszanych.

Elementem wspólnym kaszubskiej i śląskiej kultury regionalnej jest zażywanie tabaki. To także gest towarzyski, który w 2011 r. okazał ówczesny premier z Kaszub D. Tusk, wręczając tabakierę skoczkowi narciarskiemu A. Małyszowi. Zarówno na Kaszubach, jak i na Górnym i Dolnym Śląsku od 1989 r. oficjalnie funkcjonuje mniejszość niemiecka (→ Niemcy na Kaszubach).

Magdalena Lemańczyk

Bibliografia:

  • Kaczmarek R., Górny Śląsk podczas II wojny światowej. Między utopią niemieckiej wspólnoty narodowej a rzeczywistością okupacji na terenach wcielonych do Trzeciej Rzeszy, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, nr 2442, Katowice 2006.
  • Leksykon mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX-XX wieku, red. nauk. B. Linek, A. Michalczyk, Opole 2015.
  • Szmeja M., Śląsk – bez zmian (?): ludzie, kultura i społeczność Śląska w perspektywie postkolonialnej, Kraków 2017.

Wystawy muzealne:

  • Wystawa mobilna „Dziadek z Wehrmachtu. Doświadczenie zapisane w pamięci”, Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej (2015).
  • Wystawa wirtualna „Dziadek z Wehrmachtu. Doświadczenie zapisane w pamięci”, Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej (2021), https://muzeum.haus.pl/wystawa/dziadek-z-wermachtu/.

Ikonografia:

  1. Źródło: Instytut Kaszubski.

« Powrót do listy haseł