Kaszubski
kontakt@kaszubopedia.pl
+48 58 346 22 31
Wesprzyj nas
Szukaj

Rodło

« Powrót do listy haseł

W 1919 r. S. Sierakowski z Waplewa (Powiśle) założył Związek Polaków w Prusach Wschodnich. Jego pomysł został następnie – po ostatecznym ukształtowaniu się granic między Polską a Niemcami – rozszerzony na całe państwo niemieckie i w ten sposób w 1922 r. powstał Związek Polaków w Niemczech.

Od początku w Związku zdawano sobie sprawę z konieczności posiadania własnego symbolu – znaku, tym bardziej że nadal obowiązywał zakaz z czasów pruskich posługiwania się przez Polaków godłem orła białego (już w 1924 r. podjęto uchwałę o konieczności ustalenia takiego znaku). Ostatecznie jednak dopiero upowszechnienie symboliki hitlerowskiej i jej coraz powszechniejsze narzucanie wszystkim instytucjom i organizacjom zmobilizowało ZPwN do opracowania własnego znaku. Wśród wielu pomysłów wybrano projekt J. Kłopockiej: na czerwonym tle zarys kształtu Wisły z zaznaczeniem Krakowa, jako miasta królewskiego i kolebki kultury polskiej. W warstwie kolorystycznej (czerwone tło, biały kolor Wisły) nawiązano do symboliki narodowej. Jednocześnie poprzez Wisłę i Kraków przywołano dwa najważniejsze symbole Polski, mające zaświadczać i o jej trwaniu, i o związku Polaków w Niemczech z ojczyzną.

Il. 1. Młodzież z bytowskiego ogólniaka co roku odwiedza grobowiec rodziny Styp-Rekowskich na cmentarzu w Płotowie

Znak w takim kształcie został w sierpniu 1932 r. przyjęty przez Radę Naczelną Związku Polaków w Niemczech, na czele z ks. B. Domańskim. Nazwę nowego znaku zaproponował E. Osmańczyk. Jest ona neologizmem złożonym z fragmentów dwóch słów: ROdzina – goDŁO.

Znak Rodła bardzo szybko upowszechnił się we wszystkich strukturach ZPwN i został przejęty przez organizacje z nim stowarzyszone. Okazał się być bardzo plastyczny i mógł być łączony z innymi znakami, np. z lilijką harcerską (symbol polskiego harcerstwa w Niemczech), z kluczem wiolinowym (symbol ruchu śpiewaczego), w tarczy z liściem lipy (symbol ruchu młodzieży polskiej w Niemczech itd.). Pojawił się na sztandarach organizacyjnych oraz winietach czasopism. 5.08.1934 r. podczas II Zjazdu Polaków z Zagranicy w Warszawie odbyła się uroczystość zaślubin Rodła z Wisłą. Wśród sztandarów ze znakiem Rodła zanurzonych w Wiśle były także stanice z Bytowa oraz z Krajny Złotowskiej.

W 1935 r. powstała też Pieśń Rodła (autorem słów jest E. Osmańczyk), którą podczas Kongresu Polaków w Niemczech w 1938 r. wykonała orkiestra symfoniczna pod batutą A. Sienkiewicza:

Pieśń Rodła
„Od wieków wszystko zwyklim kłaść w ofierze,
od wieków walczyć co dnia wciąż na nowo,
o okruch prawa, polskie »W Boga wierzę«,
o polską duszę, każde polskie słowo.
Idziemy z siłą co płynie z słuszności,
nam walka hartem, a siłą wytrwanie
i przysięgamy na swych Ojców kości
o sprawę walczyć nigdy nie ustaniem!
Jesteśmy Polakami!
I tego żadna moc nie zmieni!
Bóg z nami, Sprawa z nami,
Bóg nam wiarą serca rozpłomienił!
Rodło królewskie mamy!
Jesteśmy Polakami!”

Il. 2. Obelisk w Bytowie, 1996

Prawdopodobnie w 1936 r. powstał Hymn Rodła autorstwa L. Malbora (F. Jujki) z muzyką J. Kaczmarkowej:

„Nam Bóg powierzył Ojców ziemicę,
Oraną sochą, zroszoną krwią.
Dał znak rodowy: Wisłę Rodzicę,
Co karmi łany krynicą swą.
Dziejowej chwały postawił gontynę
U Wisły źródeł wawelski gród.
Rodło niech łączy nas w jedną drużynę!
Polski my Naród, polski my lud!
Pruskie jeziora, śląskie kopalnie
Złotowskie łany, Westfalii świat!
Wszystkich nas łączy nierozerwalnie
Matczyne znamię, rodzony brat.
Więzią serdeczną splećmy rodzinę,
Hartujmy duszę na znój i trud.
Rodło niech łączy nas w mężną drużynę!
Polski my naród, polski my lud!”

Il. 3. Logo obchodów 100-lecia Związku Polaków w Niemczech

Nazwa Rodło i jego znak do dzisiaj jest dość często wykorzystywany. Nadal pozostaje znakiem działającego w Niemczech ZPwN. Ale oprócz tego wykorzystywany jest w nazwach szkół i w ich symbolice, w nazwach terenowych (np. Plac Rodła w Szczecinie, Aleja Rodła w Złotowie), w heraldyce lokalnej (np. w herbie powiatu złotowskiego, gminy Zakrzewo, czy też gminy Studzienice w powiecie bytowskim), w nazwach drużyn harcerskich, nawet w nazwach klubów sportowych (np. Rodło Kwidzyn); kino w Złotowie nazywa się Rodło. Tu działał Klub Rodła. Działa też stowarzyszenie pod nazwą Rodzina Rodła. W 1985 r. w 40. rocznicę zwycięstwa nad faszyzmem i powrotu Ziem Zachodnich i Północnych do Polski został ustanowiony Medal Rodła. Przyznawany był do 1992 r., a otrzymywali go członkowie ZPwN, ale też ci, którzy byli zasłużeni dla integracji ZZiP z Polską. Łącznie otrzymało go 6680 osób. W listopadzie 2022 r. z okazji 90. rocznicy powstania znaku Rodła NBP wypuścił kolekcjonerską monetę o wartości 10 zł.

Il. 4. Tablica upamiętniająca ustanowienie prawd Polaków spod znaku Rodła

Na terenach dawnego pogranicza polsko-niemieckiego na Kaszubach jest bardzo wiele znaków – tablic, obelisków i pomników upamiętniających działalność ZPwN, zasłużone osoby z nim związane, miejsca kaźni itd. Najczęściej przywoływanym znakiem graficznym jest tu właśnie znak Rodła. Przykładem może być grobowiec rodziny Styp-Rekowskich na cmentarzu w Płotowie, tablica nagrobna I. Maćkowicza w Złotowie czy też obelisk odsłonięty z inicjatywy Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Bytowie w 1996 r.

Cezary Obracht-Prondzyński

Bibliografia:

  • Adamiec F., Świerc P., Związek Polaków w Niemczech, Opole 1968.
  • Lehr H., Osmańczyk E., Polacy spod znaku Rodła, Warszawa 1972.
  • Osmańczyk E., Wisła i Kraków to Rodło, Warszawa 1985.
  • Wrzesiński W., Polski ruch narodowy w Niemczech 1922-1939, Poznań 1970.
  • Wysiecki L., Wspomnienia nauczyciela polskiej szkoły powszechnej w Ugoszczy na Kaszubach, „Przegląd Historyczno-Oświatowy”, 1983, z. 1.
  • Związek Polaków w Niemczech w latach 1922-1982, red. Jerzy Marczewski, Warszawa 1987.

Netografia:

Fonografia:

Ikonografia:

  1. Źródło: Instytut Kaszubski
  2. Źródło: Instytut Kaszubski
  3. Źródło: Instytut Kaszubski
  4. Źródło: Instytut Kaszubski

« Powrót do listy haseł
cookie Korzystając z tej strony zgadzasz się z naszą polityką prywatności. Close