Pielgrzym

« Powrót do listy haseł

„Pielgrzym” to pomorskie czasopismo informacyjne, wyrażające katolicki światopogląd religijny i społeczną postawę konserwatyzmu. Wychodziło od 1869 do 1939 r. w Pelplinie. Początkowo było redagowane przez księdza Sz. Kellera, następnie przez S. Romana, E. Michałowskiego, J. Bielińskiego i J. Ankiewicza. Początkowo drukowano je raz w tygodniu, w późniejszych latach nawet i trzy razy tygodniowo. W pierwszym roczniku miało 800 egzemplarzy, natomiast w najlepszej latach prosperity w 1919 r. – 28 800 egzemplarzy.

Jako polski, katolicki i patriotyczny periodyk „Pielgrzym” odegrał bardzo ważną na Pomorzu i Kaszubach rolę w sprzeciwie wobec germanizacji, uświadamiając czytelnikom zagrożenie językowe, religijne, społeczne oraz tożsamościowe płynące ze strony kultury niemieckiej. W czasopiśmie znajdowały się notatki, relacje i artykuły dotykające problematyki politycznej, oświatowej, a nawet literackiej, które spełniały nie tylko funkcję informacyjną, ale również integracyjną i dydaktyczno-wychowawczą. W „Pielgrzymie” w wymiarze politycznym zamieszczano wypowiedzi, w których autorzy reprezentowali poglądy katolicko-konserwatywne, wśród których idee demokratyczne, a tym bardziej socjalistyczne czy liberalne nie miały akceptacji.

Tematyka pisma wynikała z pozytywistycznych koncepcji pracy organicznej, legalizmu i ewolucjonizmu, podawanych ostrożnie w warunkach prawnych, społecznych i kulturowych zaboru pruskiego. Autorzy periodyku, odwołując się do organizacyjnego, środowiskowego i politycznego zaplecza Ligi Polskiej – głównie absolwenci pelplińskiego Collegium Marianum i tamtejszego Seminarium Duchownego – chcieli służyć „Bogu i Narodowi”. Pisano zatem w duchu polskiego solidaryzmu narodowego, biorąc na siebie zadanie informacyjne, komentatorskie i religijno-moralistyczne wobec polskiego społeczeństwa. Autorzy artykułów, stale podkreślając katolickość i nieusuwalność „woli Bożej” w życiu społecznym, stawali się nauczycielami i wychowawcami, objaśniając ówczesną problematykę polityczną, gospodarczą i kulturalną. Miało to wzmocnić (a czasami wręcz rozbudzić) poczucie narodowe oraz moralny ład w środowisku prostego ludu. W latach pruskiej polityki kulturkampfu „Pielgrzym” stał się pismem broniącym polskiej racji społeczno-kulturowej na Pomorzu, zwłaszcza w sferze używania rodzimego języka w szkolnictwie i w nauczaniu religii. Rola „bronienia kwestii polskiej” była również najważniejsza w kolejnych latach istnienia periodyku, zwłaszcza wobec działań Hakaty, co wywołało zmianę dominującej stylistyki z pasywnej na rzecz wypowiedzi aktywistycznych. W okresie I wojny światowej i zaraz po niej czasopismo konsekwentnie realizowało zadania z jednej strony demaskujące antypolską politykę Niemiec, a z drugiej strony instruowania polskiego czytelnika, jak ma ocalić i rozwijać swoje poczucie narodowe. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę „Pielgrzym” stał się bardziej czasopismem religijno-moralistycznym, aniżeli społeczno-politycznym, choć stale podkreślano tutaj katolicki, konserwatywny i patriotyczny światopogląd. Periodyk wygasł w połowie lat trzydziestych XX w., z racji różnorodności życia politycznego i istnienia wielu innych publikatorów.

Il. 1. Pielgrzym

Czasopismo przez 70 lat istnienia zasłużyło się w upowszechnianiu kultury, literatury i historii Polski, szczególnie w odniesieniu do Pomorza Nadwiślańskiego. Nie spełniło ważnej roli w kształtowaniu się ruchu kaszubskiego, będąc generalnie krytyczne zarówno wobec koncepcji etnicznych F. Ceynowy, jak i działalności środowiska młodokaszubów. Nie oznacza to jednak, że tematyka kaszubska była tutaj marginalizowana. W kręgu autorów publikacji zamieszczanych w periodyku pojawili się poeta i pisarz K. Damrot (Szkice z ziemi i historyi Prus Królewskich. Listy z podróży) (→Ślązacy a Kaszubi), F. Nierzwicki (pseud. Stary Franek) oraz księża zajmujący się etnografią i historią: H. Gołębiewski (Obrazki rybackie z półwyspu Helu), S. Kujot, A. Mańkowski oraz G. Pobłocki. Warto też podkreślić rolę innych piszących księży, którzy po wybuchu II wojny światowej ponieśli z tego tytułu poważne konsekwencje (np. ks. J. Chudziński został zamordowany przez hitlerowców lub ks. F. Bolt zmarł w 1940 r., uwięziony za swą działalność patriotyczną) (→ksiądz).

Pod koniec XX wieku (od 1989 r.) czasopismo o tytule „Pielgrzym” ponownie pojawiło się na rynku. Jednakże zarówno w sferze ideowego charakteru, częstotliwości wydawniczej oraz adresata nowy periodyk pomorski nie nawiązywał do publikatora z XIX w.

Daniel Kalinowski

Bibliografia:

  • Oleksiński J., I nie ustali w walce, Warszawa 1980
  • Pepliński W., Prasa pomorska w Drugiej Rzeczypospolitej 1920-1939. System funkcjonowania i oblicze społeczno-polityczne prasy polskiej, Gdańsk 1987
  • Romanow A., „Pielgrzym” pelpliński w latach 1869-1920, Gdańsk–Pelplin 2007
  • Współtwórcy „Pielgrzyma. Wielcy ludzie małego Pelplina, Pelplin 2019
  • Numery pisma dostępne na stronie internetowej Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej, http://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/6665?tab=1

Ikonografia:

  1. Źródło: Instytut Kaszubski

« Powrót do listy haseł