Organizacja Wojskowa Pomorza

« Powrót do listy haseł

W nielicznych domach na Kaszubach wśród najcenniejszych rodzinnych pamiątek zachowała się odznaka w formie wojskowego krzyża z literkami OWP, stanowiąca pamiątkę po uczestnikach walki o powrót Pomorza do Polski w latach 1918–1920. Wówczas to – po rewolucji listopadowej w Niemczech i odrodzeniu Rzeczypospolitej – na ziemiach zaboru pruskiego powstał system mieszanych narodowościowo legalnych Rad Robotniczo-Żołnierskich i Chłopskich oraz Polskich Rad Ludowych. Na Polskim Sejmie Dzielnicowym w Poznaniu na początku grudnia 1918 r. wybrano Naczelną Radę Ludową z jej komisariatem na czele. Jednocześnie powołano w Gdańsku Podkomisariat NRL na Prusy Zachodnie, Warmię i Pomorze, w którym decernentem ds. wojskowych i finansowych został dr praw, ekonomista, F. Kręcki (1883–1940), należący do grona czołowych działaczy Towarzystwa Młodokaszubów (→ młodokaszubi).

Spodziewając się wylądowania w Gdańsku Błękitnej Armii gen. J. Hallera, utworzonej we Francji, z myślą o wywołaniu w ślad za konspiracją Wielkopolski powstania zbrojnego, grono działaczy m.in. PNRL w Gdańsku na zebraniu 24.12.1918 r. powołało tajną Organizację Wojskową Pomorza, bazującą na ogniwach PTG „Sokół”, Towarzystwach Powstańców i Wojaków oraz Strażach Ludowych. Jej przywódcą został F. Kręcki. Jako główny cel przyjęto przygotowanie akcji zbrojnej na wypadek rozszerzenia wielkopolskiej akcji powstańczej na Pomorze, lub w przypadku nieposzanowania przez Niemców decyzji Konferencji Pokojowej – traktatu wersalskiego. OWP została z czasem podporządkowana POW zaboru pruskiego. Do jej zadań należała też obrona interesów ludności polskiej i niemieckiej, przeciwdziałanie antypolskiej działalności Grenzschutzu.

Il. 1. Franciszek Kręcki

Obszar działania OWP, oddziałującej także na Warmię i Mazury oraz Pomorze Zachodnie, podzielono na 5 głównych okręgów, wśród których najliczniejszy był IV Kaszubski. Jego pierwszym kierownikiem został B. Lipski, rychło zastąpiony przez A. Szpręgę (jedną z czołowych postaci OWP, dowódcę Okręgu Kaszubskiego, upamiętnionego tablicą w Malborku jako jego I starosta po II wojnie światowej), przy czym najliczniejszy lokalny oddział powstał w Brusach pod dowództwem W. Hołogi. Szacuje się, że cała OWP liczyła od 6–10 tys. członków, przy czym niemieccy deputowani do Zgromadzenia Narodowego w Weimarze mówili z przesadą o 50 tys. Polaków na Pomorzu gotowych do walki.

Decyzją Komisariatu NRL w Poznaniu, wynikającą z rzetelnego rozpoznania pomorskiej rzeczywistości, w której militarną bezwzględną przewagę mieli Niemcy, oczekiwana przez członków OWP decyzja (przy zmianie trasy armii gen. Hallera) o wybuchu powstania została wykluczona. A OWP skupiła się wówczas na kierowaniu dalszych ochotników do wojsk powstańczych w Wielkopolsce, gdzie od początku walczyło sporo Kaszubów, włączonych do tworzących się tam pomorskich jednostek WP. Jednocześnie kierujący finansami PNRL w Gdańsku F. Kręcki przekazał kanałami kurierskimi NRL w Poznaniu zebrany na Kaszubach i Pomorzu podatek narodowy, który wynosił 1 mln marek z przeznaczeniem na utrzymanie wojsk powstańczych. Organizował też zakupy broni i innych materiałów wojennych, z których znaczną część udało się przekazać za kordon graniczny do Wielkopolski, a pozostałą przekazano wkrótce Frontowi Pomorskiemu.

Il. 2.

Z chwilą utworzenia 24.10.1919 r. przez Naczelne Dowództwo WP w Warszawie Frontu Pomorskiego z J. Hallerem na czele, mającego przejmować w 1920 r. Pomorze, w jego skład weszły m.in. niektóre jednostki wielkopolskiej armii powstańczej, utworzone z ochotników z Kaszub i Pomorza – w tym 66. Kaszubski Pułk Strzelców, noszący od dnia poprzedniego imię Marszałka J. Piłsudskiego, którego dzieje – podobnie jak Marszałka, obrosły wnet chlubną legendą, rosnącą w III RP. Wielu członków OWP otrzymało również honorową Odznakę Frontu Pomorskiego z Orłem trzymającym tarczę z gryfem jako godłem Pomorza na tle Bałtyku i datą 10.02.1920 – uroczystości Zaślubin Polski z Morzem w Pucku, przyznawaną przez gen. J. Hallera, cieszącego się na ziemi pomorskiej ogromną popularnością, nie tylko w II Rzeczypospolitej.

F. Kręckiemu, zamordowanemu w Stutthofie, m.in. jako dowódcy OWP, w ostatnich latach PRL-u, staraniem ZKP, zostały ufundowane tablica w Gdańsku i obelisk w Borzestowie. Rok 2018 został przez ZKP ogłoszony Rokiem Dra Franciszka Kręckiego.

Józef Borzyszkowski

Bibliografia:

  • Borzyszkowski J., Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, t. III. W Królestwie Pruskim i Cesarstwie Niemieckim (1815-1920), Cz. 2. W Cesarstwie Niemieckim oraz za Wielką Wodą na emigracji (1870-1920), Gdańsk 2019, ind. osob.
  • Tenże, „Owiany wolą czynu”. Dr Franciszek Kręcki – Młodokaszuba i działacz polski w Wolnym Mieście Gdańsku, „Pomerania”, 1988, nr 9
  • Franciszek Kręcki (1883-1940) – prawnik i bankowiec, redaktor „Gryfa” i skarbnik Towarzystwa Młodokaszubów, działacz wielu instytucji i organizacji polskich w Gdańsku, [w:] J. Borzyszkowski, C. Obracht-Prondzyński, Młodokaszubi. Szkice biograficzne, Gdańsk 2012
  • Grot E., Doktor Franciszek Leon Kręcki – odkrywany bohater kaszubskiej drogi do niepodległości, Gdańsk 2018
  • Pestka S., Niedoszłe powstanie, „Litery” 1969, nr 2
  • Pro memoria Augustyn Szpręga (1896-1949), zebrał i oprac. J. Borzyszkowski, Gdańsk-Malbork 2008
  • Wojciechowski M., Dwie koncepcje powrotu Pomorza Gdańskiego do Polski w latach 1918-1920, „Zapiski Historyczne”, t. 35, 1970, z. 1
  • Tenże, Powrót Pomorza do Polski 1918-1920, Warszawa-Poznań-Toruń 1981
  • Z dziejów organizacji Wojskowej Pomorza, [w:] Księga Pamiątkowa Dziesięciolecia Pomorza…, Toruń 1930

Ikonografia:

  1. Źródło: Instytut Kaszubski
  2. Źródło: Instytut Kaszubski

« Powrót do listy haseł