Postać fikcyjna z opowiadania A. Budzisza, opublikowanego w czasopiśmie „Bënë ë buten” w 1930 r. W utworze tym ukazany został typ Kaszuby-szlachcica (→ szlachta kaszubska), któremu z dawnych dóbr pozostały tylko duma i na pół żywy koń, więc teraz przyszło mu jedynie żyć w biedzie. Znaczące jest tutaj imię i nazwisko bohatera: Mack to odniesienie nie tyle do imienia Maciej, co odsyłacz do określenia kogoś niespełna rozumu, z kolei Głódkowski wprost odnosi się do głodu jako głównego problemu egzystencjalnego tej postaci. Szlachecki przydomek Nitka nie jest zresztą odniesieniem do chwalebnych czynów z przeszłości, a raczej odzwierciedleniem wysokiego mniemania o sobie oraz postury wychudzonego szlachcica.
Opowiadanie Budzisza, przedstawiające Nitkę Głódkowskiego nie jest oczywiście realistyczne, choć miejscowość, z której się wywodzi bohater, istnieje rzeczywiście w pobliżu Strzepcza. Warto jednak podkreślić, że utwór nie jest też wyłącznie humorystyczno-satyryczne, gdyż artystycznie wyraża tradycyjne animozje chłopsko-szlacheckie. Z jednej strony, wywołuje uśmiech z racji „wojny”, jaką wydał kaszubski szlachcic wielkich rozmiarów kiełbasie, chcąc wygrać zakład o to, że będzie ją w stanie zjeść w czasie czterech dni. Zabawne jest również to, że z dawnego etosu szlacheckiego pozostają tak marne materialne tego pozostałości jak zagłodzone zwierzęta, obszarpane ubrania czy zastosowanie prawa weta wobec zasad ruchu na gościńcu. Jednakże z drugiej strony, ważniejsze wydaje się wyrażenie przez postać Nitki Głódkowskiego elementów groteski. Bohater narracji jest przecież tak szczupły, że nawet porównanie go do nici jest przesadą, zaś nazywaniem „ogierem szlacheckim” jego konia, który dogorywa z głodu, jest przykładem czarnego humoru tradycji ludowej.
Il. 1.
Kontekst ludowy trzeba przy tym rozumieć dużo szerzej, ponieważ opowieść o wygłodniałym ludowym bohaterze, któremu wreszcie nadarza się okazja najedzenia do syta, jest wędrownym motywem, który jest notowany w literaturach Europy Środkowej od czasów średniowiecza i został sformułowany w ramach tradycji sowizdrzalskiej. Jednakże pod groteskowym obrazem szlachecko-chłopskiego, wzniosło-śmiesznego, metaforyczno-dosadnego świata Budzisz ukazuje monstrualne niemal wymiary biedy, niedostatku i głodu na Kaszubach. W realiach XIX wieku był to rzeczywisty problem, zaznaczany nie tylko przez Budzisza, ale także w późniejszej twórczości A. Łajming. Autor opowiadania nie uderza jednak w tony rozpaczy i beznadziei, lecz za pomocą Nitki Głódkowskiego ukazuje, że nawet w tak trudnych sytuacjach można znaleźć pozytywne rozwiązanie i nieco humoru.
Postać Nitki Głódkowskiego znalazła propagatora w osobie J. Drzeżdżona, który w swoich tekstach kulturoznawczych zaznaczał, iż jest to jedna z najciekawszych figur w literaturze kaszubskiej, która doskonale ukazuje cechujący Kaszubów upór i wytrwałość z jednej strony, zaś dumę i poczucie własnej wartości ze strony drugiej. Zresztą w swojej prozie artystycznej sam ukazywał bohaterów, dla których pierwowzoru można się doszukiwać w twórczości Budzisza.
Popularność literackiej postaci sprawiła, że w pobliżu Strzepcza, przy budynku szkoły kaszubskiej na Głodnicy, znajduje się naturalnej wielkości pomnik Macka Nitki Głódkowskiego, autorstwa W. Bobrowskiego. Jest to przykład docenienia zasług A. Budzisza dla literatury kaszubskiej i jednocześnie sposób sławienia najbardziej znanego bohatera literackiego, jakiego stworzył.
Daniel Kalinowski
Bibliografia:
- Budzisz A., Szlachcëca Njitkji słavetné dobëcé bjitvë szlachetné, Gdinjô 1996
- Tenże, Twórczość kaszubskojęzyczna, oprac. J. Borzyszkowski, M. Cybulski, D. Kalinowski, Gdańsk 2019
- Drzeżdżon J., O znaczeniu literatury Alojzego Budzisza. Pomnik Nitki-Głódkowskiego w Głodnicy znakiem, iż nie został unicestwiony duch ludu kaszubskiego, [w:] Twarze Drzeżdżona, red. R. Mistarz, Gdańsk 2007
- Kalinowski D., Wartość i wierność. O twórczości Alojzego Budzisza, [w:] A. Budzisz, Twórczość kaszubskojęzyczna, oprac. J. Borzyszkowski, M. Cybulski, D. Kalinowski, Gdańsk 2019
Ikonografia:
- Źródło: Instytut Kaszubski
