Austriacki zbieracz, wydawca i komentator literatury kaszubskiej. Urodził się w Wiedniu 15.06.1928, zmarł 31.12.2007 r. w Salzburgu. W latach czterdziestych XX w. studiował anglistykę i romanistykę na uniwersytecie w Wiedniu. W 1956 r. ożenił się i osiedlił w Salzburgu. Tam też założył oddział Towarzystwa Austriacko-Polskiego. Od lat sześćdziesiątych żywiej zaczął się interesować literaturą języków słowiańskich. Za aktywność w Towarzystwie Austriacko-Polskim otrzymał w 1966 r. tytuł „Amicus Poloniae”. Szczególnie ciekawiła go tradycja kaszubska, ale utrzymywał również kontakty z wieloma intelektualistami polskimi. Nawiązał relacje z L. Ropplem, J. Trepczykiem, E. Kamińskim, T. Bolduanem (→ Bolduanowie) i innymi literatami kaszubskimi, co umożliwiło mu przygotowanie prac kaszuboznawczych.
Jako tłumacz Neureiter wydał utwory kaszubskie w heidelbergskim „Mickiewicz-Blätter”, czy w wiedeńskich „Die Furche” i „Das Menschenrecht”, a nade wszystko w Kaschubische Antologie (1973) (→ translacje z języka kaszubskiego). Pojawiły się tutaj utwory oryginalne wszystkich najważniejszych twórców kaszubskojęzycznych oraz ich filologiczny przekład wraz z krótkimi informacjami biograficznymi. Antologia spełniła bardzo ważną rolę informacyjną oraz popularyzacyjną literatury kaszubskiej w niemieckim kręgu kulturowym. Jeszcze ważniejszym faktem kulturowym było wydanie Historii literatury kaszubskiej (1978), rzetelnej pracy dokumentacyjno-sprawozdawczej, w której całościowo dokonano przeglądu piśmiennictwa od F. Ceynowy do współczesności lat siedemdziesiątych XX w. Neureiter przedstawił tutaj krótkie biografie kaszubskich twórców, streścił najważniejsze utwory oraz dokonał ostrożnych ocen faktów i procesów. Ta właśnie praca na wiele lat była stałym punktem odniesienia dla późniejszych badań kaszuboznawczych innych autorów, choć oczywiście w języku polskim wychodziły również prace A. Bukowskiego czy J. Drzeżdżona. Dalsza i pogłębiona działalność Neureitera spowodowała, że w 1991 r. opublikował drugie wydanie swej Historii, rozszerzając ją o nowsze zjawiska i omówienia kolejnych, młodszych twórców literatury kaszubskiej.
Il. 1. Ferdinand Neureiter w swojej domowej bibliotece w Niederalm k. Salzburga, 1998
Bardzo ciekawym zapisem relacji łączących Neureitera z Kaszubami jest zachowana i częściowo wydana jego korespondencja, dokumentująca kilkudziesięcioletni okres kondycji kulturalno-społecznej Kaszub (od 1960 do 1993). Z listów (głównie polskojęzycznych, czasami też kaszubsko-, niemiecko- i anglojęzycznych) austriacki fascynat Kaszub dowiadywał się, jaka była droga twórcza literatów. Dostawał również od nadawców rękopisy lub maszynopisy utworów, wycinki gazet i różnego typu materiały prywatne. Z tego typu materiałów możemy dzisiaj się dowiedzieć, jak postrzegali siebie i literaturę kaszubską sami twórcy, choć oczywiście trzeba mieć świadomość, że w korespondencji owej obecne są również różne czynniki autokreacji (wyolbrzymienia, idealizacja, wiktimizacja).
Działalność propagatorska Neureitera w przeważającej mierze odbierana była entuzjastycznie, zwłaszcza na Kaszubach. Rozumiano ją bowiem jako element docenienia i nobilitacji literatury i kultury, który się dokonał nie w najbliższym kręgu badaczy gdańskich czy warszawskich, lecz gdzieś za granicą Kaszub i Polski, w obcym środowisku niemieckojęzycznym. Klub Studencki „Pomorania” przyznał mu w 1973 r. Medal Stolema, który potraktować można jako jedno z najwyższych kaszubskich wyróżnień. W latach dziewięćdziesiątych otrzymał Medal im. Bernarda Chrzanowskiego „Poruszył wiatr od morza” (1992) a także Krzyż Komandorski Orderu Zasługi RP (1994), co również było aktem wielkiego docenienia. Jednakże trzeba pamiętać, że czasami Neureiter bywał krytykowany ze strony środowisk emigracyjnych (J. Giertych) lub partyjno-socjalistycznych (A. Bukowski), które mu zarzucały działalność wrogą Polsce Ludowej lub negatywnie oceniały jego publikacje.
Zwłaszcza ten drugi czynnik jest istotny, ponieważ Neureiter stanął na stanowisku, że kaszubszczyzna to odrębny język, godny odrębnego i podmiotowego traktowania, na co niektórzy z ówczesnych decydentów naukowych nie chcieli się zgodzić. Konsekwencja austriackiego popularyzatora i tłumacza oraz jego inne prace filologiczne na polu języka języka kaszubskiego, a później białoruskiego, sprawiają, że warto interpretować jego działalność jako doniosłe akty slawistyki poczynione w niemieckim kręgu kulturowym.
Daniel Kalinowski
Bibliografia:
- Kuik-Kalinowska A., Ferdinand Neureiter jako tłumacz literatury kaszubskiej, [w:] Tłumaczenia z kaszubskiego. Osoby, techniki i perspektywy, red. D. Kalinowski, Gdańsk – Wejherowo 2015
- Neureiter F., Geschichte der kaschubischen Literatur, München 1978 [wyd. I]
- Tenże, Geschichte der kaschubischen Literatur, München 1991 [wyd. II – poszerzone]
- Tenże, Historia literatury kaszubskiej. Próba zarysu, przeł. M. Boduszyńska-Borowikowa, wstęp T. Bolduan, Gdańsk 1982
- Zielonka Z., Ferdinand Neureiter 1928–2007, „Acta Cassubiana” 2008
- Z Austrii na Kaszuby. Korespondencja Ferdinanda Neureitera do literatów i regionalistów kaszubskich, oprac. A. Kuik-Kalinowska, Słupsk-Gdańsk 2022.
- Z Kaszub do Austrii. Korespondencja literatów kaszubskich do Ferdinanda Neureitera, oprac. A. Kuik-Kalinowska, Gdańsk-Słupsk 2017
Ikonografia:
- Źródło: Instytut Kaszubski
