Tim mionã òd II pòł. XIX w. bëlë zwóny lëdze, chtërny wëprzédniwelë sã w spòlëznowò-pòliticznym żëcym, wërôstelë nad môlową, a nawetka regionalną spòlëznã. Zwëk ten miôł pòczątk w cządze rządów prësczich królów – niemiecczich césarzów, co mòżemë brac za merk jich cëzotë dlô Kaszëbów. Chcemë pamiãtac, że wnenczas z pòlsczich królów na Kaszëbach bëlno wspòminelë blós Jana III Sobiesczégò, a kulturkampf wëlékarził Kaszëbów z pierwòszny lubnotë wedle prësczich królów, chtërnym do niedôwna bëlë wdzãczny m.jin. za ùwłaszczenié i pòwszedny rost dobroctwa. Kaszëbi pòkôzelë, że mielë i mają gwôsnëch królów, do jaczich pòdchôdają swójskò, kąsk szpòrtowno, ale z fùlnym ùwôżanim. Chcemë dac bôczenié, że pòjawilë sã òni czile wieków pò ksążãtach Kaszëb i Pòmòrzô (→gduńsczi ksążãta; →Grificë), w cządze żëwëch rojeniów ò ùdostanim nazôd subiektowòscë i samòstójnotë, legendów ò spiącym wòjskù w niejedny górze na Kaszëbach, a nawetka ò jedurnym królu mieszkającym pòd zemią, chòcle w òkòlim Lãbòrga. Ni mòżemë téż zabëc ò bëtnoscë na starnach pòwiescë A. Majkòwsczégò tak królewiónczi, jak i króla Wdzydzczégò Jezora (→legendë Kaszëbów i Pòmòrzanów).
Je znankòwné, że titel „kaszëbsczi król” dostôwelë colemało dzejarze lëdowëch towarzëstwów. Bëlnyma jich przedstôwcama z przełómaniô XIX i XX w., nôbarżi wnenczas znónyma królama Kaszëbów, bëlë: J. Czëżewsczi ùrodzony na Pòwislu, drëkôrz i spòlëznowi dzejôrz z Gduńska; T. Ôbram – apòsztół nôrodny sprawë z Sopòtu i Òliwë a téż T. Rogala z Kòscérznë i W. Rogala z Wielô – piesniôrz z zemi jezór. Òsoblëwé achtnienié i królewską pòczestnotã mô do dzysdnia T. Ôbram, przëtomny w legendze, na starnach historie i w niejednym mice, pòdskacywónym m.jin. swiãtowanim zrzeszonym z roczëznama ùdostaniô samòstójnotë i Zdënkù Pòlsczi z Mòrzã. Barżi równak ùdokùmentowóné przez historików je pòliticzné dzejanié J. Czëżewsczégò we Gduńskù, òbjimającé nordowé Kaszëbë, i pòdskacywającé, nowiznowé i kaszëbskò-pòlsczé fòrmë kùlturalnégò, spiéwnégò i teatrowégò żëcégò na pôłnim Kaszëb W. Rogalë. Òkòma wëżi wspòmniónëch béł jesz kaszëbsczim królã wejrowsczi probòszcz i prałat ks. W. Dąbrowsczi – tamtoczasny gòspòdôrz Kalwarie.
Il. 1. Ks. Hilari Jastak
W tim tam czasu kaszëbsczich królów jesmë mielë téż westrzód zamòrsczi emigracje. Taczé miono miôł wej m.jin. H. Derdowsczi w Winonie i A.P. Kùrra w Chicago.
Pòstãpną bòkadosc kaszëbsczich królów widzymë dopiérze pò II swiatowi wòjnie w cządze PRL. Tedë Klub Sztudérów Kaszëbów w Wëższim Dëchòwnym Seminarium w Pelplënie wëbiérôł i mascył swòjégò króla, do czegò tej-sej ògrańczało sã jegò dzejanié (→młodzëznowé òrganizacje ). Na próbã òżëwieniô jegò robòtë dôł sã wëbróny w 1956 r. W. Szulëst. Nôwikszé równak ùwôżanié, dzãka gazétnikóm i swòji niezwëkłoscë, ùdostôł tej K. Krefta, przedwòjnowi przédnik Kòrpòracje „Cassubia” w Warszawie, pò wòjnie krótkò kartësczi starosta i dzejôrz Kaszëbsczégò Zrzeszeniô, żëjący sómno w Òtominie – Lniskach, w zôkòlim Reduni, chtërnégò pòstacjã i legendã z pasownym distansã òpisałë nôprzód aùtórczi Kaszëbsczégò bedekera – R. Òstrowskô i I. Trojanowskô a téż T. Bòlduan (→Bòlduanowie) w Nowym bedekerze kaszubskim. Na skùtk towarzący mù królewsczi sławë tamtoczasné wëszëznë PZRP (Pòlsczi Zjednóny Robòtniczi Partie), bëłë w sztãdze miec za prôwdã przëpisywóné tej-sej Kaszëbóm, procëm jawernoce, mònarchisticzné zgrôwë.
Na starnach kaszëbsczégò Bedekera òpisónô òstała téż pòstacjã T. Przewòsczégò z Lesna – młënarza i lëdowégò żłobiarza, przedstôwcã wiôldżi ricerskò-szlacheckò-zemiańsczi familie Rautendorf-Przewòsczich, bëlno dôwający so radã i w kapitalizmie, i w socjalizmie.
Za to T. Bòlduan przëbôcził nôbarżi znónégò òd czasów pierszi Solidarnoscë kaszëbsczégò króla, jaczim òstôł wnenczas ks. dr H. Jastak – probòszcz parafii NSPJ w Gdinie, kapelan sztrajkùjącëch òkrãtowników w gòdnikù 1970 i zélnikù 1980 r. a téż nowégò związkù, dôwający w 70. i 80. latach schrónią i wspiarcé dlô lëdzy òkrãżô òpòzycje gduńsczégò pòbrzegù. Ò nim to, za jegò żëcégò, napiselë, że béł Semper fidelis Deo, Patriae, Ecclesiae et Cassubie. Taczé miono je pasowné dlô wszëtczich „królów” Kaszëbów.
Ju wnenczas, a téż rëchli i pózni, taką pòzwã dostôwałë téż jinszé pòstacje mającé realné zwënédżi (np. T. Bòlduan), bez miticzno-legendarnëch historiów pòjôwiającëch sã dzãka pòmòcë mediów i môlowi spòlëznë.
Czasã mionu „kaszëbsczi król” towarzëła abò towarzi jesz znankòwnô pòzwa „kaszëbsczi ksyżëc”, jistno jak ten pierszi titel wôżnô i pòwôżnô.
W cządze kulturkampfù titlã patriarchë Kaszëbów i samòstójnégò ksãcã na Kaszëbach zwelë zemiańsczégò pòsélca, erbã Górny Brodnicë, S. Kòstkã Tokarsczégò. Całé karno demòkraticzno pòwòłónëch kaszëbsczich królów i ksyżëców cządu nônowszi historie żdaje na òbrobienié. W 2020 r. wëszła smarą ksążka pt. Kaszëbsczi Królowie. Królowie Kaszubscy, w jaczi są òbrazë kaszëbsczich królów aùtorstwa M. Tamkùna a téż wstãp i krótczé biogramë napisóné przez S. Jankã.
Józef Bòrzëszkòwsczi
Bibliografiô:
- T. Bolduan, Apostoł narodowej sprawy. O Antonim Abrahamie, Wejrowò-Gduńsk 1970, wëd. II, Gduńsk 1974
- tegò, Trybun Kaszubów. Opowieść o Antonim Abrahamie, Gduńsk 1989
- Duda D., Antoni Abraham. Kaszubski Król, Pùck 2017
- Pniewski W., Antoni Abraham (1869-1923). Wielki patriota z ludu kaszubskiego. Życie i zasługi w dziele odzyskania dostępu Polski do morza i uświadomienia narodowego ludu kaszubskiego, Warszawa 1936
- Kubik K., Józef Czyżewski i jego działalność społeczno-polityczna do 1920 roku, „Gdańskie Zeszyty Humanistyczne”. Prace Pomorzoznawcze 1966, nr 14
- Wójcicki K., Rozmowy z księdzem Hilarym Jastakiem, Gdiniô 1994, wëd. II, Gdiniô 1999, wëd. III rozszerzwiony i dofùlowóny, Gdiniô 2002
- Tamkun M. i Janke S., Kaszëbsczi Królowie. Królowie Kaszubscy, Wejrowò 2020
Ikònografiô:
- Zdrzódło: Kaszëbsczi Institut
