Konkursy i festiwale muzyczne

Jedną z cech XXI-wiecznej kultury jest tendencja do mnożenia płaszczyzn artystycznej konfrontacji (eventów, festiwali, festynów, konkursów). Nie znaczy to, że wcześniej nie odnotowywano zjawisk temu podobnych, nigdy jednak w podobnym natężeniu. Jak stwierdza M. Pęczak, „widmo kultury festiwalowej krąży po Europie”, zataczając coraz szersze koła. Zjawisko to dotyka również regionu, w którym liczba festiwali muzycznych w ostatnich dwóch dekadach wzrosła wręcz lawinowo, jak podaje T. Fopke, w samym tylko 2015 roku było ich na Kaszubach 21.

Choć wielu organizatorom przyświecają szczytne cele (promocja rodzimej kultury i języka, rola poznawcza, integracja lokalnej społeczności, wymiana interkulturalna), w efekcie końcowym często bierze górę forma ludyczno-rozrywkowa. Organizatorzy prześcigają się w powoływaniu coraz to nowych festiwali opartych na podobnej formule, co niesie ze sobą niebezpieczeństwo zdeprecjonowania przeglądów o utrwalonej historii i renomie. W niepamięć odchodzą dawniejsze przeglądy, festiwale oparte na idei spotkania, wypierane przez coraz to powszechniejszą formułę konkursową.

Kaszubskie festiwale/konkursy muzyczne można podzielić pod względem kategorii wiekowych (dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych), pełnionej funkcji (festiwale etniczne in crudo oraz festiwale folklorystyczne o zasięgu międzynarodowym – tradycyjne, opracowane i stylizowane (→ folklor muzyczny)). Najbardziej czytelne jest jednak kryterium wykonawcze (chóry, soliści, zespoły orkiestrowe, folkowe).

W obrębie festiwali/konkursów chóralnych lub zespołowych przeważają festiwale tematyczne. Należą do nich: Ogólnopolski Festiwal Pieśni o Morzu w Wejherowie (od 1966), Konkurs Pieśni o Morzu „Jantarowi Bôt” w Dębogórzu (od 2003), Międzynarodowy Festiwal Pieśni Religijnej im. ks. S. Ormińskiego w Rumi (od 1989), Festiwal Kolęd Kaszubskich w Pierwoszynie (od 2006), Ogólnopolski Festiwal Pieśni Religijnej „Pater Noster” (od 2007), Pomorski Festiwal Pieśni Wielkopostnej w Kielnie/Szemudzie (od 2012).

Zanim doszło do rozwoju nurtu festiwalowego, dominantą kaszubskiego ruchu chóralnego były zjazdy śpiewacze, organizowane od końca XIX w. Jednak od 1930 r. także i one zostały naznaczone elementem śpiewaczej konkurencji, o czym świadczy ufundowana przez Kaszubski Okręg Śpiewaczy zjazdowa nagroda w postaci Liry Wędrownej, którą otrzymywał najlepszy chór uczestniczący w zjeździe (→ zjednoczony ruch śpiewaczy). Do tej tradycji nawiązała Rada Chórów Kaszubskich, organizująca od 2003 r. Zjôzdë Kaszëbsczich Spiéwôków. Nagrodą główną zjazdów stała się Lutnia Przechôdnô, wzorowana na tradycyjnej nagrodzie KOŚ.

Obok festiwali tematycznych organizowane są przeglądy konkursowe o charakterze uniwersalnym, a wśród nich: Festiwal Pieśni Kaszubskiej „Kaszëbsczé tónë nad Môłim Mòrzã” w Swarzewie (od 2000), Festiwal Muzyki Chóralnej i Regionalnej w Żukowie (od 2004), Pomorskie Spotkania Chórów Szkół Muzycznych w Kartuzach/Gdańsku (od 2005), Konkurs Chóralny Małego Trójmiasta Kaszubskiego (od 2015).

Zachętą dla chórów sięgających po repertuar z Pomorza są specjalne nagrody wpisane w regulamin konkursów (Międzynarodowy Festiwal Muzyki Religijnej im. ks. S. Ormińskiego w Rumi, Ogólnopolski Festiwal Pieśni o Morzu w Wejherowie, Ogólnopolski Festiwal Pieśni Religijnej „Pater Noster” w Strzepczu, Pomorski Festiwal Pieśni Wielkopostnej w Kielnie, Kaszubski Festiwal Muzyki Chóralnej i Regionalnej w Żukowie, Konkurs Pieśni o Morzu „Jantarowi Bôt” w Kosakowie, Międzynarodowy Festiwal „Mundus Cantat” w Sopocie).

W przeważającej mierze trofea stanowią przykład wykorzystania w sztuce plastycznej motywów regionalnych związanych z tematyką konkursu (Złocisty Żagiel – Ogólnopolski Festiwal Pieśni o Morzu, Bursztynowy Skowronek – Festiwal Pieśni Kaszubskiej „Kaszëbsczé tónë nad Môłim Mòrzã”, Jantarowi Bôt – Konkurs Pieśni o Morzu w Dębogórzu).

Odrębną grupę stanowią konkursy solowe dla dzieci i młodzieży. Należą do nich: Pomorski Festiwal Piosenki Kaszubskiej „Kaszëbsczé spiéwë” w Luzinie (od 1999), Pomorski Konkurs Kaszubskiej Pieśni Bożonarodzeniowej w Szemudzie (2006-2020), Wojewódzki Konkurs Pieśni im. Jana Trepczyka w Miszewie (od 2008).

Młodzież licealna i dorośli próbują swych sił w konkursie wokalnym „Kaszubski Idol”, organizowanym przez Stowarzyszenie Ziemia Pucka i Radio Kaszëbë od 2008 r. (→ radio po kaszubsku/radia kaszubskie) Konkurs skierowany jest do młodzieży, zaś jego celem jest, jak głosi regulamin „uatrakcyjnienie piosenki kaszubskiej, dostosowanie jej do oczekiwań dzisiejszego odbiorcy”. Konkurs wspiera Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji oraz centra kultury w Wejherowie, Kościerzynie, Kartuzach, Gdyni i Bytowie.

Inne przeglądy muzyki wokalnej to Festiwal Piosenki Kaszubskiej, organizowany od 2012 roku oraz Kaszëbë Music Festiwal w Kartuzach.

Nową formą aktywizowania regionalnego stały się konkursy dla uczniów szkół muzycznych województwa pomorskiego, jak organizowany w Kartuzach Konkurs Młodego Gitarzysty w Kartuzach (od 2009), w którego regulaminie znalazł się wymóg wykonania utworu kaszubskiego bądź inspirowanego kaszubszczyzną.

Do młodych wykonawców adresowany jest Kaszubski Festiwal Polskich i Światowych Przebojów w Lipnicy (od 2010) (→ kultura popularna).

Przykład reinterpretacji tradycji ludowej stanowi Festiwal „Cassubia Cantat” w Bytowie (od 2010), którego ideą przewodnią, w myśl słów regulaminu, stała się „rewitalizacja kaszubskich pieśni ze zbiorów fonograficznych Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk, upowszechnienie zapomnianych pieśni ludowych z terenu Kaszub oraz wzbogacenie repertuaru kaszubskich zespołów folklorystycznych”. Uczestniczą w nim zarówno zespoły folklorystyczne, jak i grupy folkowe oraz soliści (→ Cassubia non cantat).

Także i członkowie orkiestr dętych doczekali się swego przeglądu konkursowego. W 2011 r. powołano do życia Festiwal Orkiestr Dętych „Swoje pokochajcie…”, który stał się miejscem przywracania tradycyjnego repertuaru i jego upowszechniania (do 2016).

Jednym z ostatnio powstałych konkursów z muzyką w tle jest „Kaszëbsczé Karaoke” (od 2017). Istotą tego konkursu jest stworzenie ścieżki filmowej do podanej przez organizatorów bazy pieśniowej. Konkurs zainicjował Klub Młodëch Kaszëbów oraz Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie w Baninie.

Odrębną kategorię stanowią konkursy kompozytorskie. U podstaw ich organizacji stanęła nikła dostępność kaszubskich zasobów muzycznych oraz potrzeba ożywienia lokalnej kultury. Pierwsze konkursy kompozytorskie na piosenkę z tekstem kaszubskim lub kociewskim (1979-1980, 1982, 1985) zorganizował Wojewódzki Ośrodek Kultury w Gdańsku. Ich pokłosiem stały się zbiory pieśni: Lëdze gôdają (1980), Na kaszëbsczi ôrt (1981), Jidze pòzymk (1982) i Dalecznosc (1986). Wiele utworów tam zawartych do dziś stanowi bazę repertuarową zespołów folklorystycznych.

W trosce o wzbogacenie repertuaru Ogólnopolskiego Festiwalu Pieśni o Morzu, Urząd Miasta Wejherowa wraz z Wejherowskim Centrum Kultury ogłosił w 1995 r. Ogólnopolski Konkurs Kompozytorski na pieśń chóralną a cappella o tematyce morskiej lub kaszubskiej. Nagrodzone utwory opublikowane zostały w zbiorze Morze szumi (2004) (→ pieśń regionalna i artystyczna). Il. 4

Dla uczczenia przyjazdu papieża Jana Pawła II na Wybrzeże, Nadbałtyckie Centrum Kultury ogłosiło w 1999 r. Konkurs Kompozytorski na Mszę kaszubską, którego plonem były utwory skomponowane przez K. Guzowskiego, M. Kuczyńskiego, Z. Pniewskiego.

Niedostatek repertuaru regionalnego o charakterze pasyjnym sprawił, iż począwszy od 2014 r., zaczęto organizować Ogólnopolski Konkurs Kompozytorski na chóralny utwór pasyjny do tekstu w języku kaszubskim. Plonem dotychczasowych edycji konkursu jest 26 nowych utworów sakralnych o charakterze pasyjnym. Powstały one na podstawie tłumaczenia Męki Pańskiej, którego dokonał o. A.R. Sikora. Ciężar organizacji konkursu spoczął na Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie. Ta sama instytucja została organizatorem Ogólnopolskiego Konkursu Kompozytorskiego im. R. Gleinert na pieśń w języku kaszubskim (od 2017). Konkurs ten odbywa się naprzemiennie z Konkursem Literackim im. J. Trepczyka.

Witosława Frankowska

Bibliografia:

• Dziadowiec J., Festum folkloricum. Performatywność folkloru w kulturze współczesnej. Rzecz o międzykulturowych festiwalach folklorystycznych, Warszawa 2016
• Fópka T., Cassubia cantat, „Pomerania”, 2015, nr 5, s. 24-25
• Fópka T., Pisanié kaszëbsczëch piesniów pieniãdzama (nié) do zapłaceniô, „Pomerania”, 2017, nr 5, s. 19-21
• Frankowska W., Dźwięki Kaszub. Muzyczne dziedzictwo Kaszub i jego transformacje, „Acta Cassubiana”, Gdańsk 2016, s. 21-42
• Nowak M., Festiwaloza, „Czas Kultury”, 2013, nr 2, s. 58-59
• Pęczak M., Święto zdesakralizowane, „Czas Kultury”, 2013, nr 2, s. 24-27

Netografia:

Regulamin przeglądu konkursowego Festiwalu „Cassubia Cantat”, 2010, dostęp 13 IX 2017, http://www.bck-bytow.pl/aktualnosci/2010/casubia/regulamin.pdf

Fonografia:

• I Festiwal Kolęd Kaszubskich, DVD, Pierwoszyno 2006.
• II Festiwal Kolęd Kaszubskich, DVD, Pierwoszyno 2007.
• „Kaszëbsczi Idol” CD, Radio Kaszëbë 2016.

Ikonografia:

1. Źródło: Instytut Kaszubski
2. Fot. W. Frankowska
3. Źródło: Instytut Kaszubski
4. Źródło: Instytut Kaszubski