Kominiarz

« Powrót do listy haseł

Rzemieślnik, który zawodowo zajmuje się przeglądem i czyszczeniem przewodów kominowych, instalacji wentylacyjnych. Wizualne wyróżniki kominiarzy to charakterystyczny czarny ubiór oraz narzędzia, np. kula, lina, graca kominiarska, szczotka, przepychacz. Strój noszony przez kominiarzy na co dzień jeszcze w niedalekiej przeszłości składał się ze spodni z pasem oraz marynarki ze stójką z trzynastoma dużymi guzikami (dwa rzędy po sześć i jeden pod szyją), a także ze specjalnych nakryć głowy, zakładanych w zależności od posiadanych kwalifikacji. Cylinder zwany pliszokiem był przeznaczony dla mistrza kominiarskiego, szapoklak – dla czeladnika kominiarskiego, keplik lub melonik – dla pomocnika kominiarskiego. Obecnie ubranie kominiarza nieco bardziej przypomina zwykły strój roboczy, a wyżej opisany funkcjonuje jako mundur galowy. W Bytowie ma siedzibę Oddział Kaszubsko-Pomorski Korporacji Kominiarzy Polskich Stowarzyszenia Zawodowego.

Jeszcze stosunkowo niedawno, bo w latach 80. i 90. XX w. (a może nawet jest tak nadal w indywidualnych przypadkach), wierzono, że ujrzenie kominiarza, obowiązkowo w stroju kominiarskim, może zapewnić szczęście. Aby je osiągnąć, należało dodatkowo – w różnych wersjach tego wierzenia – pokręcić guzikiem w ubraniu, które miało się na sobie (brak guzików rodził rozczarowanie – szczęście dostępne na wyciągnięcie ręki, nagle się oddalało, traciło się okazję do łatwej poprawy swojego bytu) i/lub spotkać mężczyznę/trzech mężczyzn noszących okulary. Łączenie kominiarza z pomyślnością wiąże się z czasami, gdy upowszechniło się przekonanie, że czyszczenie komina i pieca chroni od pożaru, zaczadzenia.

Kominiarz to również jedna z postaci występujących pośród kolędników, zwanych inaczej przebierańcami, gwiżdżama, gwiôzdkama. Te wieloosobowe zespoły, najczęściej amatorskie, formują się i występują co roku pod koniec adwentu, w Wigilię lub Sylwestra, a niekiedy także w zapusty lub podczas zabaw weselnych (→ zwyczaje i obrzędy doroczne). Wędrują one po miejscowości, zachodzą na podwórka i do domów czy mieszkań, wystawiają krótkie przedstawienia i składają życzenia. W skład zespołów mogą wchodzić także odpowiednio ucharakteryzowane i przebrane: anioł, baba, baran, bocian, byk, Cygan, diabeł, dziad, gwiazdka/gwiazdor/gwiżdż, kogut, koza/kozioł, krowa, leśniczy, małpa, muzykant, niedźwiedź, pasterz/przewodnik, policjant (wcześniej milicjant, żandarm), śmierć oraz Żyd. Kolędnicza postać kominiarza jest ubrana na czarno. Niekiedy ma na sobie autentyczny kominiarski strój, jej twarz jest również pomalowana na czarno, umazana sadzą. Do jej rekwizytów należą miotła, wycior i drabinka. Brudzi tych, wśród których się przemieszcza, straszy i rozrabia. Obecnie kolędnicy występują rzadziej, ale obrzęd ten ciągle jest kultywowany. Niekiedy przekształca się w formę organizowanego przez różne podmioty przeglądu kolędniczego (np. w Kościerzynie, Żelistrzewie, wcześniej w Sierakowicach).

Czarny to jeden z kolorów o wielkim kulturowym znaczeniu, które jednak nie jest jednorodne – różni się w zależności od czasu, miejsca, kontekstu. I tak czerń może symbolizować m.in. śmierć, nieszczęście, smutek, grzech, pokutę, mrok, noc, zło, ale też dostojeństwo, elegancję, bogactwo, a jednocześnie skromność, abstynencję, tajemniczość, płodność ziemi. W przypadku stroju kominiarza kolor ten ma znaczenie praktyczne, ale nie da się wykluczyć, że wzmocnił on wierzenia związane z tą postacią.

Katarzyna Kulikowska

Bibliografia:

  • Kostrzewa A., Łopatyńska H.M., Ziółkowska-Mówka M., Biały? Czarny? Czerwony? O symbolice kolorów, Toruń 2016
  • Szałaśna K., Rekwizyty obrzędowe, [w:] Sztuka ludowa Kaszubów. Przeszłość i teraźniejszość, red. W. Szkulmowska, Bydgoszcz 1995, s. 71–82

« Powrót do listy haseł