Kolibki

Pierwsza źródłowa wzmianka o Kolibkach, które obecnie znajdują się w granicach Gdyni, pochodzi z dokumentu wielkiego mistrza krzyżackiego L. Königa z 1342 r., w którym potwierdził klasztorowi cystersów w Oliwie (→ klasztory) jego prawa do wszystkich posiadanych majątków i jednocześnie określił ich granice. W opisie granic Kolibki (Colipka) sąsiadowały z cysterskim Brodwinem (obecnie w granicach Sopotu). W tym czasie wieś była częścią majątku rycerza Piotra z Kacka, który miał swój dwór w sąsiednim Małym Kacku. W 1363 r. Kolibki wraz z Małym Kackiem przeszły proces lokacji na prawie magdeburskim. Jeszcze na przełomie XIV/XV w. Kolibki znajdowały się we władaniu synów Piotra z Kacka. W 1438 r. wieś przeszła w ręce innego rycerza, J. Ściborowica. Jego potomkowie (Kaccy) w XVI w. podzielili odziedziczony majątek na dwie części. W II poł. XVI w. części te zostały sprzedane innym rodzinom szlacheckim lub patrycjuszom gdańskim. Odtąd często przechodziły z rąk do rąk, a wśród właścicieli pojawiali się Heinowie, Wejherowie, Cyrembergowie i Radziwiłłowie. O bogactwie Kolibek decydowała nie tylko ziemia rolna, ale przede wszystkim przechodzący przez wieś główny szlak handlowy z Gdańska do Słupska, dzięki czemu egzystowały tu dwie karczmy. Z kolei nad przepływającą u północnych granic wsi rzeką Kaczą funkcjonowały trzy młyny. W XVII w. pojawili się tu także dodatkowi rzemieślnicy, tacy jak: cegielnik, papiernik, kotlarz, szewc czy kowal.

W 1685 r. w posiadanie całych Kolibek oraz nieodległego Chwarzna wszedł król Jan III Sobieski. Według historyków Jan III przypuszczalnie nigdy nie bywał w Kolibkach, a jedynie czerpał z nich dochody. Tym niemniej postać polskiego króla i jego małżonki obrosła w tym miejscu w liczne legendy (→ legendy Kaszubów i Pomorzan). Po śmierci monarchy w 1696 r. dobra te odziedziczyli królowa Maria Kazimiera i królewicz Aleksander Benedykt Sobiescy, po nim zaś królewicz Jakub Ludwik. Ten ostatni w 1720 r. sprzedał Kolibki z Chwarznem J. Przebendowskiemu. Jego syn Józef Antoni, gen. wojsk polskich i pruski szambelan, w 1764 r. wybudował w Kolibkach bogato wyposażoną kaplicę pw. św. Józefa, która do jej unicestwienia przez Niemców w 1939 r. uchodziła za najważniejszy zabytek z czasów I Rzeczypospolitej na terenie miasta Gdynia.

W rękach Przebendowskich majątek znajdował się do 1793 r. Odtąd często zmieniał swych właścicieli, którymi najczęściej byli pruscy urzędnicy lub oficerowie. W 1919 r. podupadający majątek ziemski w Kolibkach kupił polski bankowiec, działacz społeczny, młodokaszuba W. Kukowski (1882–1939). Dzięki tej transakcji i osobistemu zaangażowaniu Kukowskiego, podczas ustalania granicy z Wolnym Miastem Gdańskiem, Kolibki znalazły się w granicach odrodzonej Rzeczypospolitej (→ granice Kaszub). W 1929 r. majątek kolibkowski obejmował 427 ha. Był to mniejszy obszar niż za czasów pruskich, gdyż W. Kukowski w 1927 r. rozparcelował część majątku na działki budowlane w celu założenia letniska i kąpieliska morskiego, które zaczęto zwać Orłowem Morskim. W 1935 r. włączono je ostatecznie w granice miasta Gdynia.

Rozwój miejscowości sprawił, że aktem z 15.11.1927 r. biskup chełmiński S. Okoniewski podniósł rangę tutejszego kościółka, przekształcając go z filii parafii chwaszczyńskiej w kurację dla obszaru dworskiego Kolibki, Orłowa i części Małego Kacka na północ od torów kolejowych. Po wybuchu wojny, w 1939 r. kościółek św. Józefa został rozebrany przez Niemców do samych fundamentów. W tym też roku za działalność patriotyczną aresztowano W. Kukowskiego i następnie stracono w Lasach Piaśnickich. Do obozów koncentracyjnych zesłano jego żonę i dzieci (→ wojna i okupacja). Skonfiskowany wówczas majątek do dziś nie powrócił w ręce spadkobierców rodziny.

Obecna nazwa Orłowo (niem. Adlershorst), która w XIX i na pocz. XX w. odnosiła się wyłącznie do nadmorskiej karczmy we wsi Redłowo, zdominowała częściowy obszar dawnych wsi, Redłowo, Mały Kack i Kolibki. Ta ostatnia nazwa obecnie ogranicza się tylko do dworu i jego otoczenia, który od 1945 r. należy do Skarbu Państwa. W XIX stuleciu, wraz z powstaniem kurortu w Sopocie, Kolibki, ze względu na swe walory krajobrazowe, stały się stałym punktem licznych wycieczek dla kuracjuszy i letników. W 1883 r. ks. J. Fankidejski w Słowniku geograficznym pisał: „Kolebki mają piękne położenie na 114 stóp wysokim brzegu Puckiej zatoki; mianowicie chwalą uroczy widok na morze z dworskiego parku od strony groty [Marysieńki – T.R.]. Z Copot, Gdańska itd. często goście zwiedzają Kolebki”. Z kolei J. Staśko w swym Przewodniku z 1924 r. uzupełniał: „Po dawnym dworze, gdzie miał mieszkać Jan III – ani śladu. Do dziś jednak pokazują grotę królowej Marysieńki. Przy drodze pozostała piękna kapliczka [św. Józefa – T.R.] z owych czasów Rzeczypospolitej – jedyna to pamiątka wraz z ogromną lipą, widzianą na wzgórzu nawet z pomostu sopockiego. A nad morzem wśród cichego gaju szemrze strumień”.

W pamięci mieszkańców Gdyni Kolibki funkcjonują jako punkt oporu żołnierzy 2 Morskiego Pułku Strzelców, dowodzonych przez płk. I. Szpunara w Wojnie Obronnej 1939 r. Pamiątką po walkach jest „Pomnik Obrońców Gdyni 1939” w Kolibkach, posadowiony przy głównej arterii komunikacyjnej Trójmiasta.

Tomasz Rembalski

Bibliografia:

• Encyklopedia Gdyni, red. M. Sokołowska, Gdynia 2006
• Małkowski K., Bedeker gdyński, Gdańsk 2001
• Tenże, Kolibki, Orłowo, Redłowo, Mały Kack, Gdynia 2009
• Rembalski T., Dzieje osadnictwa na terenie współczesnych gmin Gdynia i Kosakowo od XIII do XV wieku, Gdynia 2006
• Tenże, Gdynia i jej dzielnice przed powstaniem miasta (XIII–XX wiek), Gdynia 2011
• Tenże, Kościół św. Józefa w Kolibkach w świetle źródeł archiwalnych (1763−1939), „Rocznik Gdyński”, 2007, nr 19, s. 17–38
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. IV, pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1883
• Staśko J., Przewodnik po polskiem wybrzeżu, Warszawa–Poznań–Kraków–Lwów–Gdańsk–Wilno–Katowice 1924

Ikonografia:

1. Źródło: Muzeum Miasta Gdyni
2. Źródło: Muzeum – Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach