Tytuł jednego z poematów humorystycznych H. Derdowskiego, wydawanego drukiem w zeszytach między 1884 a 1885 r. W formie jednego wydawnictwa opublikowany został również w 1935, w 2001 oraz w tłumaczeniu na angielski w 2010 r.
Utwór Jasiek z Kniei. Spòrô kùpa łgarstw kaszëbsczëch rozgrywa się w przysiółku Knieja należącym do wioski Przytarnia (na południu Kaszub, w pobliżu Wiela) i opisuje losy tytułowego młodzieńca, który próbuje gospodarzyć na niewielkim skrawku ziemi. Poemat napisano jedenastogłoskowcem, rytmiką silnie związaną z tradycją utworów ludowych. Został podzielony na osiem części, w satyryczny sposób prezentując życie codzienne kaszubskich chłopów, stan ekonomiczny i dziewiętnastowieczne porządki społeczno-obyczajowe. Szczególnie dobitnie widać to na przykładzie Jaśka, pełnoletniego chłopaka, który pozwala matce kierować swoim życiem i stosować jej przedziwne środki na jego nieszczęśliwą miłość do szlachcianki z okolicznego dworu, znosi również jej ostrą krytykę, ciągłe pouczenia, a nawet fizyczne razy. Nietrudno zresztą się dziwić rodzicielce, że tak twardo i zasadniczo postępuje ze swoim synem, skoro ten nie potrafi zadbać o siebie, w należyty sposób prowadzić gospodarstwa, a tym bardziej zarobić na życie.
Il. 1. Strona tytułowa
W poemacie Derdowskiego oprócz żartobliwego akcentowania niezaradności Jaśka odnajdziemy również sfabularyzowaną opowieść ilustrującą zwrot „wyjść jak Zabłocki na mydle”. W utworze przybiera to postać historyjki o panu Zabrodzkim, który zachęcił Jaśka do stworzenia spółki handlowej, dzięki której mieli sprzedać mydło na kaszubskich wioskach. Mimo zakupienia towaru w beczkach na gdańskim Targu Węglowym, nie udało im się zrobić dobrego interesu, ponieważ wóz z mydłem zapadł się do wody na skutym lodem Jeziorze Wdzydzkim.
Końcowe fragmenty poematu pokazują proces poprawy postępowania i stylu myślenia Jaśka, co jest wyzyskaniem przez Derdowskiego poetyki ludowej twórczości dydaktyczno-moralizatorskiej. Młodzieniec, zmuszony przez matkę, idzie do spowiedzi i wyznaje wszystkie swoje grzechy zaniedbania, lekkomyślności i drobnych oszustw. Oczyszczony duchowo, zaczyna dbać o stan materialny i rozpoczyna połowy raków w jeziorze, co wreszcie przynosi mu finansowy zysk. Zdaje się również, że zaczyna brać odpowiedzialność za własne czyny, a zatem staje się dojrzałym mężczyzną i zacnym Kaszubą.
W całościowym ujęciu poemat humorystyczny Derdowskiego można traktować jako przykład humorystycznego i jednocześnie emocjonalnie ciepłego opisu domowej ojczyzny. Jest zbliżony w przedstawianiu bohaterów, przestrzeni i kolorycie lokalnym do tego, co zawarte jest w innych utworach (poematach) kaszubskiego poety. Poznawanie losów głównej postaci utworu jest połączone z opiewaniem zewnetrznego bogactwa tatczëznë. W jej zakres wchodzi zarówno lesista okolica południa Kaszub, jak i Gdańsk z Neptunem, tak biedna i zwyczajna zagroda w przysiółku, jak i piękny kościół w Wielu. Nie od razu widać zalety tego typu przestrzeni, matka Jaśka – Jagna – hołduje przesądom i obcesowo obchodzi się z synem, w relacjach pomiędzy plebanią a wsią wciąż panują bardzo hierarchiczne stosunki. Jednakże nawet jeśli panują tutaj staroświeckie obyczaje i bardzo konserwatywne porządki społeczne (wywodzone jeszcze ze średniowiecznych czasów księcia Mestwina), to i tak dla bohatera utworu jest to najważniejsze miejsce na świecie, którego nie zamierza opuścić. Tytułowe dla poematu „łgarstwa” okazują się zatem żartobliwym opisywaniem przestrzeni, którą umiłowali tak bohaterowie wydarzeń, jak i narrator. Stosowanie zaś figury „łgania” jest sposobem na zmniejszanie dystansu pomiędzy opowiadaczem a słuchaczami/czytelnikami.
Daniel Kalinowski
Bibliografia:
- Borzyszkowski J., Lipski T., Hieronim Derdowski (1852-1902), jego twórcze życie, czytelnicy i krzewiciele pamięci, Gdańsk 2017
- Derdowski H., Jasiek z Kniei, Gdańsk 2001
- Tenże, Jasiek, Walek & Szemek, przeł. B. Krbechek, S. Frymark, Gdańsk 2010
- Janke S., Derdowski, Gdańsk 2002
- Kuik-Kalinowska A., Hieronim Derdowski – inspirator literatury kaszubskiej, [w:] tejże, D. Kalinowski, Od Smętka do Stolema. Wokół literatury Kaszub, Słupsk-Gdańsk 2009
Ikonografia:
- Źródło: Instytut Kaszubski
