Jan Paweł II na Kaszubach

Wszystkie, nawet krótkotrwałe wizyty Karola Wojtyły na Kaszubach zostały skrupulatnie odnotowane i upamiętnione (najczęściej wtórnie – już po objęciu przez niego tronu papieskiego) w rozmaitej, inicjowanej zarówno odgórnie, jak i oddolnie, formie: tablic pamiątkowych, darów wotywnych, pomników, obelisków, kapliczek, drzew, wydawnictw, piosenek, wierszy i innych. Kaszubskie praktyki dewocyjne, wywołane papieskimi działaniami, wydarzeniami czy rocznicami, nie odbiegają jednakże ani stylem, ani intensywnością od ogólnopolskiej tendencji. Próbą zgromadzenia wszystkich kaszubsko-papieskich spotkań i relacji, w tym także wydarzeń religijnych organizowanych tuż po śmierci papieża-Polaka, jest zredagowana przez Eugeniusza Pryczkowskiego książka Bòże pòmagôj. Jan Paweł II do Kaszubów (2005) – znajdziemy tu tematyczne notatki prasowe, artykuły, fotografie, emocjonalne wspomnienia, a także poświęcone Janowi Pawłowi II modlitwy i wiersze religijne w języku kaszubskim.

Karol Wojtyła po raz pierwszy odwiedził Kaszuby w czerwcu 1953 r., czyli jeszcze jako młody ksiądz, duszpasterz akademicki. Wycieczka na Północ stanowiła część tzw. duszpasterstwa turystycznego realizowanego przez przyszłego papieża. W towarzystwie pięciorga krakowskich studentów i ks. Czesława Obtułowicza Wojtyła spędził tu tydzień, wędrując do Kartuz (przy wejściu głównym do kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny znajduje się tablica upamiętniająca ten pobyt), Sianowa, Żukowa, Wejherowa (fakt ten upamiętniono tablicą na frontowej ścianie kalwaryjskiego kościoła Trzech Krzyży), Piaśnicy i Żarnowca. Na tropy tej wizyty trafiła po latach i nagłośniła ją Regina Osowicka – wejherowska dziennikarka i pisarka.

Ostatni tydzień sierpnia 1953 r. ks. Wojtyła spędził w Borach Tucholskich – na spływie kajakowym rzeką Brdą (którą to płynął jeszcze w 1966 i 1972 r.). Również ten pobyt został przez miejscową społeczność upamiętniony – najpierw w 1998 r. w Czernicy nad Brdą, gdzie postawiono kapliczkę, oraz w 2003 – wznosząc obelisk nad rzeką w pobliżu wsi Nowa Brda.

Od 20 do 31 lipca 1964 r. – już jako arcybiskup metropolita krakowski – z grupą przyjaciół z Krakowa zwaną „Rodzinką”, wziął udział w spływie kajakowym rzeką Słupią (był to czwarty, po spływie rzeką Brdą w 1953, Drawą w 1955 i Czarną Wodą w 1956 r., pomorski rajd kajakowy Wojtyły). Kajakarze płynęli wówczas przez Sulęczyno, Parchowo, Soszycę, Gołębią Górę, Gałęźnię Małą, Leśny Dwór, Kondradowo, Krzynię, aby zakończyć w Słupsku. Pobyt ten odnotował m.in. ks. Adam Boniecki w Kalendarium życia Karola Wojtyły. Rok po śmierci papieża, a w 45. rocznicę spływu, czyli w 2006 r., na prawdopodobnych miejscach postojów krakowskiej grupy z inicjatywy lokalnych społeczności ustawiono dziesięć głazów z tablicami pamiątkowymi oraz znakami (na niebieskim tle żółty krzyż wsparty na trójkącie). Tak zaistniały kajakowe przystanie tworzące stutrzydziestokilometrowy Papieski Szlak Kajakowy Słupią. Powstały też publikacje poświęcone temu religijno-turystycznemu wydarzeniu: Z Karolem Wojtyłą na szlaku Słupi (2004) Gabrieli Czernik oraz Słupią – śladami Karola Wojtyły. Dziesięć przystani na kajakowym Szlaku Papieskim (2008). Choć miejscowość Gowidlino była wyłączona z trasy spływu, franciszkanin br. Zbigniew Joskowski doszukał się informacji, że przyszły papież musiał przejeżdżać przez tę wieś w drodze nad jezioro Węgorzyno. W 2007 r., by zaakcentować to zdarzenie, przy gowidlińskim kościele Niepokalanego Poczęcia NMP odsłonięto mozaikę przedstawiającą Słupię z kajakami oraz podobiznę papieża, obok której znajduje się również tablica ze słowami wypowiedzianymi przez Jana Pawła II do Kaszubów podczas mszy w Gdyni w 1987 r. Potrzeba uwzględnienia nawet tak krótkotrwałej, przypadkowej obecności Wojtyły na ziemi kaszubskiej, wskazuje na wielką estymę, wręcz uwielbienie, jakim darzono ówcześnie papieża-Polaka.

W 1966 r. w ramach uroczystości milenijnych jako arcybiskup Wojtyła odwiedził Gdańsk. A już jako kardynał – w 1970 r. – z okazji wspomnienia św. Wojciecha sprawował eucharystię w gdańskiej Bazylice Mariackiej. Pięć lat później, 15 listopada, w 50-lecie gdańskiej diecezji, w archikatedrze oliwskiej wygłosił homilię, a następnego dnia w kolegiacie pw. Najświętszego Serca Jezusowego w Gdańsku Wrzeszczu odprawił mszę dla młodzieży akademickiej.

Jako papież Jan Paweł II Wojtyła był na Pomorzu dwukrotnie. Pierwszy raz w 1987 r. podczas III podróży apostolskiej do Polski (8–14 czerwca) – odprawił wówczas msze święte w Gdyni (11 czerwca 1987) i Gdańsku (12 czerwca). Drugi raz – w 1999 r. podczas swojej VII pielgrzymki do ojczyzny (5–17 czerwca), w trakcie której odwiedził Sopot (5 czerwca) i Pelplin (6 czerwca).

Podczas pierwszej pomorskiej wizyty – poza mszami papieskimi (w tym spotkaniem z młodzieżą na Westerplatte) – Jan Paweł II spotkał się w Gdańsku ze środowiskiem twórczym, naukowcami oraz działaczami Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. Ważnym symbolicznie punktem wizyty było złożenie kwiatów pod Pomnikiem Poległych Stoczniowców (co wzbudzało obawy władzy komunistycznej). Natomiast w Gdyni podczas mszy na skwerze Kościuszki papież wygłosił słynne orędzie do Kaszubów:

Nie mogę jednak nie zwrócić się dzisiaj w sposób szczególny do potomków prasłowiańskich, lechickich Pomorzan, do drogich nam wszystkim Kaszubów, którzy do dzisiaj zachowali swoją etniczną tożsamość i swoją mowę o słowiańskim rdzeniu. Wiem, że Kaszubi zawsze byli i zawsze pozostają wierni Kościołowi. Tu, na Kaszubach, w okresie Reformacji i w okresie rozbiorów, obrona katolicyzmu złączyła się nierozerwalnie z obroną polskości. W latach przed pierwszą wojną światową duchowni zapoczątkowali ożywioną pracę samokształceniową, pracę spółdzielczą wśród rybaków i chłopów kaszubskich. Praca ta miała na celu obronę przed germanizacją. Także świeccy działacze kaszubscy łączą obronę polskości z religią. Słynny Antoni Abraham często zaczynał rozmowę od słów: „Jeśli jesteś Polakiem i wierzysz w Boga…”. Ten sam motyw przewija się w twórczości wybitnych kaszubskich poetów. Hieronim Jarosz Derdowski napisał w jednym z swych utworów: „Czujce tu ze serca toni skład nasz apostolści: Nie ma Kaszub bez Polonii, a bez Kaszub Polści”. Ten sam autor też kończy refren hymnu kaszubskiego tak dobrze nam znanymi słowami: „My trzymamy z Bogiem!”. Aleksander Majkowski mawiał: „Z Polską łączy nas krew, dzieje i Kościół jeden”. Nic więc dziwnego, że kiedy w czasie drugiej wojny światowej obie te wartości: polskość i wiara zostały zagrożone, Kaszubi, jak zresztą i cały kraj, natychmiast zorganizowali obronę. Gryf Kaszubski – Gryf Pomorski – Gdańscy Harcerze Szarych Szeregów – ileż te nazwy mówią nam wszystkim! Drodzy bracia i siostry Kaszubi! Strzeżcie tych wartości i tego dziedzictwa, które stanowią o waszej tożsamości. Was wszystkich, wasze rodziny i wszystkie wasze sprawy składam u stóp Matki Chrystusa, czczonej w wielu sanktuariach na tej ziemi, a zwłaszcza w Sianowie i w Swarzewie, gdzie od lat czterystu otacza was opieką Matka Chrystusa jako Królowa polskiego morza.

Podobny wydźwięk niosły słowa skierowane w 1999 r. do licznie zgromadzonej reprezentacji społeczności kaszubskiej podczas mszy papieskiej w Sopocie (oprócz zwykłych wiernych, uczestniczących w modlitwie, były tu również m.in. kaszubskie zespoły pieśni i tańca, które stworzyły kilkusetosobowy chór kaszubski pod dyrekcją Mariana Wiśniewskiego, a także jastarniccy i helscy rybacy, którzy przybyli na spotkanie z papieżem drogą morską w łodziach żaglowych, tzw. pomerankach):

Pozdrawiam Kaszubów, lud kaszubski, odwiecznych gospodarzy tej pomorskiej ziemi. Do was przemawiałem w Gdyni w czerwcu 1987 roku. Pragnę raz jeszcze zachęcić was, abyście nadal strzegli swojej tożsamości, pielęgnując więzi rodzinne, pogłębiając znajomość swojego języka i starając się przekazywać swą bogatą tradycję kaszubską młodemu pokoleniu. Trzymajcie z Bogiem zawsze!

Ponadto, sopockie spotkanie było dla kaszubskich katolików ważne również dlatego, że pod koniec mszy Papież ukoronował obraz Matki Bożej Wejherowskiej Uzdrowienia Duszy i Ciała – wizerunek z jednego z najważniejszych kaszubskich sanktuariów, do którego co roku licznie pielgrzymują wierni (→ Kalwarie kaszubskie).

Zarówno wszystkie wymienione tu papieskie gesty, jak i widoczna obecność Kaszubów podczas ważnych dla Pomorza w skali ogólnopolskiej wydarzeń miały wówczas wymiar wielce symboliczny tak dla utrwalenia wizerunku ludu kaszubskiego jako „odwiecznych gospodarzy pomorskiej ziemi”, jak również dla samej kształtującej się kaszubskiej podmiotowości regionalnej. Obecność kaszubszczyzny w przestrzeni sakralnej, jej akceptacja wyrażona wprost przez zwierzchnika Kościoła katolickiego (nie tylko w homiliach, lecz także i w ten sposób, że kaszubskojęzyczny modlitewnik Më trzimóme z Bògã opatrzony został wpisem Ojca świętego Bòże pòmagôj! – Jan Paweł II, 3 V 99), jest interpretowana jako ważny bodziec w poprawie nastawienia do języka kaszubskiego w przestrzeni publicznej. Ze względu na nobilitację kaszubskiej tradycji, uznanie dla kaszubskiej mowy oraz szacunek wobec rdzennych mieszkańców Pomorza, które wybrzmiały podczas obu pielgrzymek (zwłaszcza jednak tej w 1987 r., czyli u progu transformacji ustrojowej) – wskazuje się na znaczącą rolę tych wydarzeń w długofalowym procesie tożsamościowotwórczym Kaszubów.

6 czerwca 1999 r. Jan Paweł II odprawił mszę świętą w Pelplinie – mieście, które nie leży, co prawda, na Kaszubach, jednak ponieważ stanowi stolicę diecezji, do której należy przeważająca część kaszubskich parafii, także i tę pielgrzymkę papieską należy tu uwzględnić. Również dlatego, że zgodnie z umową, jaką zawarła z pelplińską kurią gmina Sierakowice, po uroczystościach związanych z wizytą papieża ołtarz powrócił na Kaszuby, do miejsca, w którym go zaprojektowano (autorem projektu jest mieszkaniec Sierakowic – Jarosław Wójcik), zbudowano i w dużej części sfinansowano. Po śmierci Jana Pawła II, w przeddzień jego pogrzebu, 7 kwietnia 2005 r. odprawiono tu nabożeństwo żałobne ku czci papieża-Polaka (w Sanktuarium Matki Bożej Królowej Kaszub w Sianowie w tym czasie zorganizowano czuwanie modlitewne w duchu tradycji kaszubskiej pustej nocy, w której brali udział wierni, w tym również działacze i władze Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego). Ołtarz stanowi centralny punkt utworzonego w 2006 r. Parku Kulturowego Ośmiu Błogosławieństw (nazwa nawiązuje do myśli przewodniej VII pielgrzymki papieskiej) i jest jednym z ważniejszych punktów turystyczno-religijnych w gminie.

Jan Paweł II został honorowym obywatelem miasta Chojnice oraz gminy Linia. Jego imię nosi m.in. molo w Sopocie (od 2005), a także Park w Gdańsku Zaspie (miejsce mszy papieskiej w czasie III wizyty w Polsce w 1987 r.), wieża widokowa na Wieżycy, park w Kartuzach, promenada nad Jeziorem Wielkim w Miechucinie oraz liczne szkoły: w Gowidlinie, Borkowie, Leźnie, Łebieniu, Łebnie, Lęborku, Kębłowie, Prokowie, Czersku, Brusach, Kartuzach, Przyjaźni, Redzie, Chojnicach, Gołubiu, Mściszewicach, Skorzewie, Starej Kiszewie, Szymbarku, Gdańsku oraz Gdyni.

ABB

Bibliografia:

• 11 i 12 czerwca przypada 34 rocznica wizyty Ojca Świętego Jana Pawła II w Trójmieście, opr. Elżbieta Strehlau, Instytut Pamięci Narodowej, 2021.
• Cassubia cantat na powitanie Ojca Świętego w Sopocie 5 czerwca 1999 roku, Wojciech Czerwiński, red. Eugeniusz Pryczkowski, Gdańsk 1999.
• G. Czarnik, Z Karolem Wojtyłą na szlaku Słupi, Słupsk 2004.
• M. Damps, Tomasz Smuga, Kanonizacja Jana Pawła II. Karol Wojtyła w 1953 r. wędrował po Kaszubach, „Dziennik Bałtycki”, 15.04.2014.
• Jan Paweł II na Pomorzu, „Pomerania”, 1987, nr 5, s. 1–12.
• Ks. Karol Wojtyła, zanim został papieżem, odwiedził Wejherowo. Z Reginą Osowicką, dziennikarką, autorką książek i badaczką dziejów Wejherowa, o wizycie Karola Wojtyły zanim został papieżem rozmawia Tomasz Smuga, „Wejherowo. Nasze Miasto”, 22.04.2011.
• E. Pryczkowski, Bòże pòmagôj. Jan Paweł II do Kaszubów, Banino-Pelplin 2005.
• Słupią – śladami Karola Wojtyły. Dziesięć przystani na kajakowym Szlaku Papieskim, tekst: Jerzy Dąbrowa-Januszewski, zespół red. Elżbieta Szalewska et al., Słupsk 2008.

Netografia:

• https://dziennikbaltycki.pl/kanonizacja-jana-pawla-ii-karol-wojtyla-w-1953-r-wedrowal-po-kaszubach/ar/3403521
• https://gdansk.ipn.gov.pl/pl2/aktualnosci/zajrzyj-do-archiwum/145210,11-i-12-czerwca-przypada-34-rocznica-wizyty-Ojca-Swietego-Jana-Pawla-II-w-Trojmi.html
• https://wejherowo.naszemiasto.pl/ks-karol-wojtyla-zanim-zostal-papiezem-odwiedzil-wejherowo/ar/c15-876728

Ikonografia:

1. Skan za: Mieczysław Maliński „Najchętniej grał na bramce” Wydawnictwo Sióstr Loretanek, Warszawa 1985
2. Fot. Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz
3. Źródło: Instytut Kaszubski