Czedë w pòlsczim jãzëkù pòjôwiô sã jakno pòzwa môlëznë słowò Huta, je to colemało Nowô Hëta – part Krakòwa, wiôldżi i òsoblëwi pòmnik cządu PRL. (Chwôlëlë jã w swòjim czasu pisarze, a téż ùtwórcowie kùńsztu – m.jin. Kaszëba – żłobiôrz i pòeta J. Jutrzenka-Trzebiatowsczi).
Timczasã na Kaszëbach môlëznów, co mają w swòji pòzwie słowò Hëta, je wiele. Są to tak wikszé wse i môłé wiosczi, môłé sedlëszcza i òsedla, jak téż pùstczi i… lesyństwa. Nôczãscy w pòzwie mają òne téż znankòwnik pòchôdający òd sąsedny wikszi i colemało starszi môlëznë. A wszëtczé mają swój pòchòdzënk w daleczi ùszłoce, chòc w niejednëch przëtrôfkach jistniejacé w nich prôwdzëwé hëtë, czãsto szkła, fùnksnérowałë tej-sej do kùńca XIX w.
Kaszëbsczé Hëtë, westrzód chtërnëch je téż baro stôrô Nowô Hëta (òkòma jesz dôwniészi Stôri – òbëdwie w parafie Strzépcz) są dokazã fùnksnérowaniô w jich òbrëmim swòjorãczno robionëch, jak i barżi rozwiniãtëch piécków – hëtów żelazła wëtopiwónégò z dzarniowi rëdzënë, do pôleniô kalkù, a colemało szkła, w jaczich równoczasno wëtwôrzelë nadzwëk òsoblëwé statczi (np. sklanice), a nôczãscy bùdelczi z pasownyma nôdpisama dlô môlowëch browarniów, téż gduńsczich, jak i wërobnie zódowëch wòdów a jinégò picô, jak téż apartnëch napitków pòdôwónëch w kònkretnëch restoracjach – gòscyńcach i karczmach.
Mómë tej na Kaszëbach, òkróm wspòmniónëch Nowi i Stôri Hëtë, hewò taczé: Bąckô Hëta (parafiô Serakòjce), Bòrzestowskô (Wigòda), Chilowô (Gòrãczëno), Czôrnô (Pòmieczëno), Foshëta (Stôrô Cziszewa), Grabòwskô (Stôré Grabòwò – Kòscersczé), Jeleńskô (Szëmôłd), Lesnô (Òdrë), Przerãbskô (Skarszewë), Kamienickô (Wigòda), Czeleńskô i Warzeńskô (Czelno), Klëkòwô (Stãżëca), Lëpùskô, Łątczińskô (Wigòda), Łebińskô (Pòmieczëno), Mòjszewskô (Serakòjce), Pòmieczińskô (Swiónowò), Przerãbskô (Dzemiónë), Swiónowskô, Serakòjskô, Stôrô (Gòwidlëno), Starkòwô (Gòrãczëno), Sycowô (Kòscérzna), Szëmałdzkô, Szklanô [Fabrika] (Lëpùsz), Sztrafòwô i Sledzowô (Stôré Grabòwò), Wëszecëńskô (Lëzëno), a do tegò czedës pùstczi – dzysô wies Szklanô – we wigódzczi parafie, dze fùnksnérëje szkòła m. ks. A. Sadowsczégò, bùdownika cegłownie w ti môlëznie, dzãka chtërny przed I swiatową wòjną pòwstałë parafialné bùdinczi – kòscół pw. sw. Józefa w Łątczińsczi Wigòdze. Wszëtczé wëmienioné wëżi môlëznë òstałë wspòmnióné w dokazu Diecezja Chełmińska. Zarys historyczno-statystyczny, Pelplin 1928.
Aùtorczi Bedekera kaszëbsczégò przëbôczëłë jesz dwie Czôrné Hëtë a téż Sëchą i Lasną, a do te Zeloną, Fingrową, Stôrą Sykòrską i Nową Sykòrską Hëtã. Za prësczich czasów bëło jich jesz wicy, bò wezmë na to Piotrowò w parafie Stôré Grabòwò (dze je téż Jaszowô Hëta), zwało sã Fust-petershütte. Jistno Glôzëca w szëmałdzczi parafie zwała sã Glashütte. Kòżdô z nich mô swòjã historiã i lëdową etimòlogiã, nié wiedno juwerną z badérowaniama jãzëkòznajôrzów, chtërny nie rozmieją achtnąc wiédzë môlowi spòlëznë, nie dochôdają do ùchòwónëch szlachów in situ. Niejedna miała swòjégò kronikarza, z jaczich wspòminkòwim i lëteracczim ùróbkã wëprzédnił sã B. Jażdżewsczi, aùtór òpòwiescë ò dzejach – kawlach mieszkańców Lëpùsczi Hëtë, Lëpùsza i òkòlégò.
Józef Bòrzëszkòwsczi
Bibliografiô:
- Breza E., Toponimia powiatu kościerskiego, Gduńsk 1974
- Tegò, Nazwy geograficzne gminy Chmielno, Chmielno 1998
- Heidn W., Die Ortschaften des Kreises Karthaus Westpr. in der Vergangenheit, Marbùrg 1965
- Lorentz F., Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskim, Pòznań 1923
- Ostrowska R., Trojanowska I., Bedeker kaszubski, Gduńsk 1962; wëd. 2, Gduńsk 1974; wëd. 3, Gduńsk 1978
- Treder J., Toponimia powiatu wejherowskiego, Gduńsk 1997
