Gdy w języku polskim pojawia się w charakterze nazwy miejscowości słowo Huta, jest to zwykle Nowa Huta – dzielnica Krakowa, wielki i specyficzny pomnik epoki PRL. (Opiewali ją swego czasu ludzie pióra, a sławili także twórcy sztuki – m.in. Kaszuba – rzeźbiarz i poeta J. Jutrzenka-Trzebiatowski).
Tymczasem na Kaszubach miejscowości mających w swej nazwie człon Huta mamy mnóstwo. Są to zarówno spore wsie i małe wioseczki, niewielkie sioła i przysiółki, jak też wybudowania i… leśnictwa. Najczęściej w nazwie mają one także określenie przymiotnikowe, pochodzące od sąsiedniej większej i starszej z reguły miejscowości. Wszystkie zaś mają swój rodowód w dalekiej przeszłości, chociaż w niektórych przypadkach istniejące w nich prawdziwe huty, najczęściej szkła, funkcjonowały niekiedy do końca XIX w.
Kaszubskie Huty, wśród których jest i bardzo stara Nowa Huta (obok sędziwszej jeszcze Starej – obie w parafii Strzepcz) są świadectwem funkcjonowania na ich terenie zarówno chałupniczych, jak i bardziej rozwiniętych pieców – hut żelaza wytapianego z rudy darniowej, palenia wapna (kalku), a najczęściej szkła, w których jednocześnie produkowano niezmiernie oryginalne naczynia (np. szklanice), a najczęściej butelki z stosownymi napisami na potrzeby lokalnych browarów, także gdańskich, jak i wytwórni wód sodowych itp. napojów, jak też specjalnych napitków serwowanych w konkretnych restauracjach – gościńcach i karczmach.
Mamy więc na Kaszubach, obok wspomnianych Nowej i Starej Huty, następujące: Bącka Huta (parafia Sierakowice), Borzestowska (Wygoda), Chylowa (Goręczyno), Czarna (Pomieczyno), Foshuta (Stara Kiszewa), Grabowska (Grabowo Stare – Kościerskie), Jeleńska (Szemud), Leśna (Odry), Przerębska (Skarszewy), Kamienicka (Wygoda), Kieleńska i Warzeńska (Kielno), Klukowa (Stężyca), Lipuska, Łączyńska (Wygoda), Łebińska (Pomieczyno), Mojuszewska (Sierakowice), Pomieczyńska (Sianowo), Przerębska (Dziemiany), Sianowska, Sierakowicka, Stara (Gowidlino), Starkowa (Goręczyno), Sycowa (Kościerzyna), Szemudzka, Szklana (Lipusz), Sztrafowa i Śledziowa (Grabowo Stare), Wyszecińska (Luzino), a do tego kiedyś przysiółek – dziś wieś Szklana – w parafii wygodzkiej, gdzie funkcjonuje szkoła im. ks. A. Sadowskiego, budowniczego w tej miejscowości cegielni, dzięki której przed I wojną światową powstały budynki parafialne – kościół pw. św. Józefa w Wygodzie Łączyńskiej. Wszystkie ww. miejscowości zostały odnotowane w dziele Diecezja Chełmińska. Zarys historyczno-statystyczny, Pelplin 1928.
Autorki Bedekera kaszubskiego przywołały ponadto dwie Czarne Huty oraz Suchą i Leśną, a także Zieloną i Fingerową oraz Starą Sikorską i Nową Sikorską Hutę. Za czasów pruskich było ich jeszcze więcej, jako że np. Piotrowo w parafii Grabowo Stare (gdzie jest też Jasiowa Huta), zwało się Fust-petershütte. Podobnie Glazica w parafii szemudzkiej zwała się Glashütte. Każda z nich ma swoją historię, jak i ludową etymologię, nie zawsze tożsamą z wywodami językoznawców, niedoceniających wiedzy lokalnej społeczności, niedocierających do zachowanych śladów in situ. Niejedna miała swojego kronikarza, z których dorobkiem wspomnieniowym i literackim wyróżnił się B. Jażdżewski, autor opowieści o dziejach – losach mieszkańców Lipuskiej Huty, Lipusza i okolicy.
Józef Borzyszkowski
Bibliografia:
- Breza E., Toponimia powiatu kościerskiego, Gdańsk 1974.
- Tenże, Nazwy geograficzne gminy Chmielno, Chmielno 1998.
- Heidn W., Die Ortschaften des Kreises Karthaus Westpr. in der Vergangenheit, Marburg 1965.
- Lorentz F., Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskim, Poznań 1923.
- Ostrowska R., Trojanowska I., Bedeker kaszubski, Gdańsk 1962; wyd. 2, Gdańsk 1974; wyd. 3, Gdańsk 1978.
- Treder J., Toponimia powiatu wejherowskiego, Gdańsk 1997.
