Jedno z dwóch najważniejszych kaszubskich świąt obok Światowych Zjazdów Kaszubów. Od 2004 r. jest obchodzone corocznie 19 marca na pamiątkę pierwszej pisemnej wzmianki o Kaszubach, za którą uważa się bullę wystawioną 19.03.1238 r. przez papieża Grzegorza IX. Szczeciński książę z dynastii Gryfitów został w tym dokumencie określony jako „dux Cassubiae”. Pomysł zrodził się dzięki dyskusjom na forum prowadzonym przez portal Zasoby Kaszubsko-Pomorskie (twórca i moderator S. Geppert; późniejsza nazwa: Pomorski Portal Społecznościowy naszekaszuby.pl), które prowadzono od 2002 r. Wtedy dużą rolę odegrali zwłaszcza D. Szymikowski i T. Żuroch-Piechowski, poszukując w historii pokojowego wydarzenia wartego upamiętnienia (rozważano także m.in. układ w Kępnie, wydanie manifestu Kaszëbi do Pòlôchów F. Ceynowy).
Pierwsze spotkanie mające zamanifestować obecność Kaszubów w Gdańsku odbyło się pod pomnikiem Neptuna – pojawiło się tam z kaszubskimi flagami kilkanaście osób związanych ze wspomnianym portalem. Ta propozycja świętowania trafiła na podatny społeczny grunt.
Obecnie Dzień Jedności Kaszubów odbywa się na całym terenie Kaszub, ale każdego roku zostaje wybrane jedno miejsce, w którym koncentrują się główne wydarzenia. W 2005 r. był to ponownie Gdańsk, w 2006 – Tuchomie, w 2007 – Kramarzyny, w 2008 – Miastko, w 2009 – Bytów, w 2010 Kartuzy, w 2011 Słupsk, w 2012 – Brusy, w 2013 Kościerzyna, w 2014 – Sierakowice, w 2015 – Sulęczyno, w 2016 – Bojano, w 2017 Chmielno, w 2018 – Kosakowo, w 2019 – Żukowo. W latach 2020–2021 główne obchody nie odbyły się ze względu na zwiększone ryzyko zachorowania na COVID-19. W 2022 r. uroczystości koncentrowały się w Sopocie, a w 2023 r. w Gniewinie. W wielu miejscowościach na Kaszubach na głównych ulicach i wielu budynkach wywieszane są tego dnia kaszubskie flagi.
Ważnym elementem Dnia Jedności Kaszubów jest msza święta. Następnie organizowany jest przemarsz zebranych do miejsca kolejnych wydarzeń, podczas którego są prezentowane transparenty, banery i sztandary oddziałów Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, obecnie głównego koordynatora święta, i powiewają kaszubskie flagi – zarówno te z gryfem w koronie, jak i czarno-żółte. Wielu uczestników ubranych jest w tzw. świetlicowy strój kaszubski. Inni wyrażają swoje przywiązanie do kaszubskości poprzez takie elementy ubioru, jak np. krawat z wzorem haftu kaszubskiego, bluzkę albo T-shirt z tym symbolem, gryfem lub w czarno-żółtych barwach, czarno-żółtą szarfę czy szalik. Często elementy z pozornie różnych „konwencji” garderoby są ze sobą wymieszane, np. szarfa jest zakładana na tzw. strój świetlicowy a „kibicowski” szalik do garnituru. Co ciekawe, logotyp święta z 2019 r. również zawierał bardzo popularne motywy zaczerpnięte z wzoru haftu kaszubskiego.
Od 2006 r. z inicjatywy M. Wantoch-Rekowskiego częścią głównych uroczystości jest wspólna gra na akordeonie. Corocznie organizuje się próbę pobicia rekordu w liczbie osób, które jednocześnie grają na wspomnianym instrumencie ten sam kaszubski utwór. Dotychczasowy rekord należy do obchodów w Bojanie (371 osób). W tej części imprezy biorą udział muzycy nie tylko z Kaszub. Nagrody otrzymują najstarszy i najmłodszy uczestnik posiadający własny akordeon. Nad przebiegiem widowiska czuwa P. Nowak, który organizuje także Międzynarodowy Festiwal Akordeonowy w Sulęczynie. Warto wspomnieć, że dzięki niemu powstało Muzeum Akordeonu w Kościerzynie (oddział Muzeum Ziemi Kościerskiej im. dra Jerzego Knyby).
Inne wydarzenia towarzyszące to m.in. turniej gry w baśkę, który gromadzi wielu graczy (rekord został pobity w Sierakowicach i wynosił 232 zawodników) oraz kiermasz rękodzieła i sztuki ludowej. Ważnym punktem programu są także występy artystyczne. Przykładowo w 2019 r. w Żukowie wystąpili: Regionalny Zespół Pieśni i Tańca im. Aleksandra Tomaczkowskiego „Bazuny”, „Niezabôtczi”, „Spiéwné Kwiôtczi” oraz „Kaszubki”, chór „Strzelenka”, Damroka Kwidzińska, a także teatr dziecięcy „Jantark”. Tym atrakcjom towarzyszyły elementy wystawienniczo-edukacyjne: ekspozycje „Franciszek Leon Kręcki – zapomniany bohater kaszubskiej drogi do Niepodległości” oraz „Jan Trepczyk – pieśniodziej kaszubskiej ziemi. W 110. rocznicę urodzin”, wystawa akordeonów należących do P. Nowaka, oprowadzanie przez przewodnika po kościele w Żukowie, a także pokaz filmu Przygody Remusa, wykonanego techniką animacji poklatkowej. Ponadto odbywały się liczne wydarzenia dla dzieci. W 2010 r. z okazji Dnia Jedności Kaszubów M. Wantoch-Rekowski i H. Telesiński zorganizowali Rajd Kaszëbsczi Fanë – przejechali, rozdając flagi, ok. 400 km w 12 godzin.
W Dniu Jedności Kaszubów chętnie uczestniczą przedstawiciele władzy zarówno samorządowej, jak i centralnej. Wspomniane obchody w 2019 r. zostały otwarte przez wiceministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – J. Sellina, marszałka województwa pomorskiego – M. Struka, starostę powiatu kartuskiego – B. Łapę, burmistrza Gminy Żukowo – W. Kankowskiego, wiceprezesa ZKP – Ł. Grzędzickiego oraz prezesa żukowskiego oddziału ZKP – J. Belgraua.
W wielu szkołach w regionie tego dnia lub w zbliżonym terminie jest organizowany „Dzień Kaszubski” (chociaż zdarza się, że ma on miejsce pod zupełnie inną datą), podczas którego w klasach dominują symbole kaszubskie, przede wszystkim kolor czarny i żółty. Odbywają się wtedy dodatkowe działania edukacyjne i inne atrakcje, np. w szkole w Kolbudach w programie Dnia Kaszubskiego, który świętowano 18.03.2019 r., znalazły się: prezentacja filmu „Przygody Remusa”, opowieści o J. Trepczyku, podchody „Kaszubskie symbole”, „Sensacyjne opowieści o pizzy kaszubskiej” oraz poczęstunek „Kaszubskie kuchy”.
Dzień Jedności Kaszubów przypomina o obecności Kaszubów w regionie i w sposób wyrazisty ją uwidacznia. Jego celami są m.in. wzbudzenie dumy z faktu bycia Kaszubką/Kaszubą oraz kultywowanie wspólnych wartości i podzielanych idei, wśród których przez liderów społeczności przywoływane są również takie, jak troska o Kaszuby i Pomorze, Polskę, samorządność oraz budowa społeczeństwa obywatelskiego. To element edukacyjny, wychowawczy, który pojawia się regularnie przy takich okazjach, trudno jednak określić, jaka jest recepcja takich idei przez szeregowych uczestników wydarzenia. Podobnie jak Światowe Zjazdy Kaszubów, Dzień Jedności Kaszubów można postrzegać jako przykład tradycji wymyślonych (wynalezionych), które służą potwierdzaniu przynależności do grupy, kreowaniu poczucia wspólnoty, integracji i etnicznej aktywizacji. To święto wzmacnia identyfikację etniczną i potwierdza kaszubskie prawo do określonego terytorium. To drugi przykład sytuacji, w której grupa z mniejszościowej staje się na danym terytorium i w danym czasie większościową i dominującą. Wraz z osłabieniem roli przekazu rodzinnego, wzmocnieniu ulega przekaz instytucjonalny, świadomie budowany w celu dostarczenia Kaszubom jasnych i wyrazistych symboli, do których mogą się odwołać – Dzień Jedności Kaszubów to przykład takiego działania. Szczególną uwagę zwracają stroje zebranych oraz to, z czym maszerują – jest to pewien wizualny naddatek: uczestnicy „oznaczają” się jako Kaszubi i chcą być jako przedstawiciele tej grupy rozpoznawalni. Nie wyróżniając się cechami filogenetycznymi, „przebierają się” za Kaszubów. Istotnym elementem jest również msza święta. Stanowi ona jeden z czynników potwierdzających ciągłość tradycji kaszubskiej i – co w tym przypadku najważniejsze – uprawomocniających w niej to stosunkowo nowe święto. Chociaż corocznie Dzień Jedności Kaszubów pełni funkcję edukacyjną, bardzo istotna jest jego rola ludyczna, zabawowa, gdyż prawdopodobnie to elementy rozrywkowe pozwalają przyciągnąć więcej uczestników. To kaszubskie święto można również interpretować jako przejaw popetniczności, chociaż zanurzenie w kulturze dnia codziennego, połączenie i przemieszanie elementów zwyczajnych, rozrywkowych, poważnych i wzniosłych jest charakterystyczne dla całej kultury współczesnej. Zatem „bycie »pop«” nie jest niczym niezwykłym w przypadku rodzącej się na naszych oczach nowej odsłony kaszubskiej tradycji. Także w przypadku tego święta mamy do czynienia z wystawianiem własnej kultury na sprzedaż – by to potwierdzić, wystarczy przyjrzeć się licznym stoiskom z asortymentem uważanym za kaszubski. Być może obecnie jest to warunek istnienia każdej kultury.
Katarzyna Kulikowska
Bibliografia:
- Mazurek M., Język, przestrzeń, pochodzenie. Analiza tożsamości kaszubskiej, Gdańsk 2010
- Obracht-Prondzyński C., Fopke T., Kulikowska K., Współczesna kultura kaszubska, Gdańsk 2018
Netografia:
- https://kartuzy.naszemiasto.pl/wielkie-swieto-kaszubow-po-raz-pierwszy-w-zukowie-zdjecia/ar/c8-5049083, 20.04.2019
- www.zkaszub.info/dzien-jednosci-kaszubow-2019/, 20.04.2019
- www.zkaszub.info/dzien-jednosci-kaszubow-turniej-w-baske-zdjecia-wyniki/, 20.04.2019
