Dyktando kaszubskie Królewiónka w pałacu

Konkurs organizowany od 2002 r. corocznie w celu propagowania i podnoszenia poprawności ortograficznej języka kaszubskiego. Obok najstarszego konkursu recytatorskiego Rodnô mòwa (od 1972 r.) i Akademii bajki kaszubskiej (od 2011 r.) (→ edukacja) największa inicjatywa edukacyjno-kulturalna ZKP.

Pierwsze dyktando pisały 42 osoby, w 11. musiano regulaminem ograniczyć liczbę uczestników do reprezentacji szkół, a obecnie w finale bierze udział ponad 200 osób: uczniowie w kategoriach odpowiadających etapom edukacyjnym i dorośli (amatorzy i profesjonaliści). Finał wyłania laureatów: Nômiészi/ Malinczi/ Môłi/ Strzédny/ Wiôldżi Mésterk Kaszëbsczégò Pisënkù oraz Méster Kaszëbsczégò Pisënkù i Warkòwi Méster Kaszëbsczégò Pisënkù; co pięć lat każdy z nich może stanąć do rywalizacji o tytuł Arcyméstra Kaszëbsczégò Pisënkù. Od 2007 r. ten zaszczytny tytuł noszą: Iwona Makurat z Kościerzyny, Eugeniusz Pryczkowski z Banina (gmina Żukowo), Elżbieta Bugajna z Ramleji (gmina Somonino).

Kaszëbsczé Diktando ma dwa podtytuły: Piszã pò kaszëbskù to deklaracja: ‘piszę [teraz] dyktando’, ‘piszę [równie dobrze jak po polsku] po kaszubsku’, ale też ‘należę do piszących po kaszubsku’, co staje się deklaracją tożsamości. Wzmocnieniem tego świadectwa jest podtytuł drugi Królewiónka w pałacu, aluzja do alegorii kaszubszczyzny z arcydzieła Żëcé i przigòdë Remùsa. Pierwsze dyktando odbyło się w UG, co miało swoje symboliczne znaczenie, ziściła się – jak uważa główna pomysłodawczyni dyktanda W. Kiedrowska – wizja z wiersza J. Trepczyka:

„Skażoną miôł ce, wej, cëzyńc i znikwic chcôł do nédżi,
le më cë dómë w pałac przińc i w pierszé sadnąc rédżi” (Kaszëbskô mòwa).

Obraz przywołany w wierszu jest aluzją do królewianki, którą Remus miał przenieść do zamku (→ zapadły zamek), co w symboliczny sposób oznaczałoby odrodzenie kultury i języka Kaszubów:

„Nie ùważôj na swòjã małosc i żôrotnosc. Wëstrzélë okã kù swòji gwiôzdze a ùdzyrzë serce do wiôldżi sprawë. Zdrzë, jak pëszny ten zómk! Czej złoti mój bót postawiã na jegò stopienie, znikną bòrë wkół a wëroscą chatë szczestlëwëch lëdzy, co żdają zbawieniô, jak jich królowô. Wstónie niewiadomi swiatu lud, ò chtërnym dzeje dôwno pisac òprzestałë i znôwù płëgama òrac bãdze zemiã i żôglama jezdzëc bãdze pò wòdach. Tej przëbôczi sobie swiat, że lud taczi żił w czasach dôwno minionëch i dzëwic sã bãdze, że znôwù żëje. (…) Bëła jem niemòwą, ale dzysô móm wòlą mówieniô. Ùdzyrzë dëcha i wierzë w swòjã mòc” (A. Majkowski, Żëcé i przigòdë Remùsa, Dzél I, Rozdzél III).

W roku jubileuszu (2012), kiedy organizatorem był ponownie Uniwersytet, wykorzystano znany już slogan konkursu do promocji miejsca; na plakatach podtytuł wybrzmiał: Królewiónka w stolëcë Kaszëb (→ stolice Kaszub). Ten jeden raz przygotowano też tekst (100 znaków) dla VIP-ów. Wśród piszących byli m.in. prezes ZKP Ł. Grzędzicki, prof. E. Wittbrodt – senator RP, posłanka na Sejm RP K. Kłosin, burmistrz Bytowa R. Sylka, gospodarz dyktanda z 2010 r., działacze Zrzeszenia: B. Cirocki, J. Nacel, J. Hoppe.

Pierwsze dyktando współorganizowali słuchacze studium podyplomowego, którego kierownikiem był prof. J. Treder. On też przygotowywał pierwsze teksty, a do 2014 r. weryfikował zapisy. Dyktando ma wspomagać proces standaryzacji języka w dobie kształtowania się współczesnej kaszubskiej normy językowej, więc teksty – bez względu na autora, czy miejsce organizacji konkursu – zapisane są w znormalizowanej pisowni wg zasad pisowni kaszubskiej z 13.05.1996 r. (z późniejszymi regulacjami RJK). Od 2009 r. wyboru tekstów dokonuje J. Pomierska, w latach 2015–2019 reprezentując Centrum Języka i Kultury Kaszubskiej na UG (Centrum zamknięto w wyniku restrukturyzacji uniwersytetu).

Dyktando, mobilizując do wzmożonych ćwiczeń ortograficznych, podnosi kompetencje językowe uczniów, nauczycieli, dziennikarzy, ale formuła konkursu ma szerszy kontekst kulturowy. Co roku głównym organizatorem jest inny oddział ZKP, a impreza odbywa się w terenie, co daje okazję do poznania regionu, aktywizacji środowiska (dyrektorzy i pracownicy szkoły, przedstawiciele samorządów i instytucji kultury w danym miejscu), promocji gminy. Dobrą praktyką są wycieczki w czasie przeznaczonym na sprawdzanie prac: w Gdańsku uczestnicy odwiedzili groby książąt pomorskich w katedrze oliwskiej, w Strzepczu dom A. Labudy i spotkali się z jego córkami, w Gdyni zorganizowano wyjazd do nowo otwartego Muzeum Emigracji. Poza tym są występy zespołów muzycznych, uczniów szkoły lub różnego typu warsztaty. Konkurs stwarza okazję do wystąpienia w stroju kaszubskim, do manifestacji barw czarno-żółtych i innych symboli kaszubskich. Są stoiska wydawnicze, rękodzieło i inne atrakcje. To podkreśla tożsamość kaszubską uczestników i obserwatorów konkursu, co upodabnia te spotkania m.in. do Zjazdów Kaszubów (→Światowe Zjazdy Kaszubów).

Kolejne edycje dyktand są powiązane z piśmiennictwem kaszubskim, bo standaryzacja kaszubszczyzny literackiej przez lata ściśle zespolona była z historią literatury kaszubskiej. Najbardziej spektakularny charakter pod tym względem miała edycja w Bytowie, kiedy to D. Stenka i M. Miecznikowski promowali Pana Tadeusza w przekładzie kaszubskim S. Jankego. W Żukowie promowano Kronikę Gminy Żukowo A. Grzędzickiego i S. Rogalskiej-Antosik, w Sierakowicach antologię prozy i poezji Aleksego i Antoniego Peplińskich. W Strzepczu T. Fopke prezentował audiobook Ò panu Czôrlińsczim, co do Pùcka pò sécë jachôł.

Wzajemny związek zachodzący między dyktandem a literaturą kaszubską widać przede wszystkim w doborze dyktand. Pierwsze przygotowano w oparciu o twórczość H. Derdowskiego, bo rok 2002 był 150. rocznicą jego urodzin. Rok później konkurs odbywał się w pałacu, tj. w siedzibie MPiMKP w Wejherowie, w sąsiedztwie Parku Miejskiego im. Aleksandra Majkowskiego, więc teksty zaczerpnięto z twórczości tego autora. Kiedy dyktando organizował Puck, teksty powiązano z J. Ceynową (ur. w Połczynie k. Pucka) w 100. rocznicę jego urodzin. W rezultacie kalendarium konkursu zawiera spis najważniejszych autorów literatury kaszubskiej.

W 2006 r. Sejmik Województwa Pomorskiego, pragnąc podkreślić potrzebę rzetelnego poznania, zachowania i rozwoju wielokulturowego bogactwa Pomorza, podjął uchwałę o ustanowieniu w 2007 „Roku Kaszubskiego”. Inicjatywa ta ze względów promocyjnych i edukacyjnych została podtrzymana przez ZKP i kolejnym latom – w związku z okrągłymi jubileuszami – zaczęto nadawać honorowy patronat wybitnego Kaszuby, a teksty dyktand związano z patronem roku. Jeśli nie tworzył on tekstów w języku kaszubskim, nadarzyła się okazja, aby wypromować twórców związanych z miejscem realizacji konkursu. I tak:

• 2002 – Gdańsk – Ò panu Czôrlińsczim, co do Pùcka pò sécë jachôł H.J. Derdowskiego
• 2003 – Wejherowo – Żëcé i przigòdë Remùsa A. Majkowskiego
• 2004 – Kartuzy – twórczość A. Łajming (100. rocznica urodzin)
• 2005 – Puck – pisarstwo Józefa Ceynowy (100. rocznica urodzin)
• 2006 – Żukowo – Żëcé i przigòdë Remùsa – Rok Kaszubski w województwie pomorskim
• 2007 – Sopot – Rok Bernarda Sychty – twórczość ks. dr. B. Sychty
• 2008 – Kościerzyna – Rok Aleksandra Majkowskiego – twórczość A. Majkowskiego
• 2009 – Sierakowice – Rok Lecha Bądkowskiego – twórczość A. i A. Peplińskich
• 2010 – Bytów – Rok Jana Karnowskiego – twórczość J. Karnowskiego
• 2011 – Gdańsk – Rok Floriana Ceynowy – piśmiennictwo F. Ceynowy
• 2012 – Strzepcz – Rok Młodokaszubów – twórczość A. Labudy
• 2013 – Szymbark – Rok Janusza St. Pasierba – teksty o przyrodzie (B. Bork, H. Dawidowski)
• 2014 – Luzino– Rok Krzysztofa C. Mrongowiusza – teksty A. Nagla i S. Jankego
• 2015 – Gdynia – Rok Leona Heykego – twórczość L. Heykego
• 2016 – Kosakowo – Rok Gerarda Labudy – legendy oraz fragmenty dramatu B. Sychty Przebudzenie
• 2017 – Bojano – Rok Józefa Chełmowskiego – teksty związane z życiem i pracą patrona
• 2018 – Kolbudy – Rok Franciszka Kręckiego – fragmenty z Bajarza kaszubskiego i współczesnej literatury
• 2019 – Słupsk – Rok Jana Trepczyka – twórczość J. Trepczyka
• 2020 – Reda – Rok 100-lecia Zaślubin Polski z Morzem oraz powrotu Pomorza do Polski – tematyka morska.
• 2021 – Szczecin – Rok ks. bpa Konstantyna Dominika – jubileuszowe dyktando (dwudzieste) i teksty związane z najstarszymi dziejami Kaszubów
• 2022 – Miastko – Rok Józefa Wybickiego – teksty związane z miejscem dyktanda, tj. Bycio herbu Kasztan i twórczość Piotra Dziekanowskiego

Justyna Pomierska

Ikonografia:

1. Fot. Paweł Wilczyński
2. Fot. Danuta Stanulewicz
3. Źródło: Instytut Kaszubski