W powszechnej pamięci zachował się jako Ksiądz Patron, a to z tytułu swych funkcji jako patrona Banku Słowiańskiego w Berlinie i prezesa Związku Polaków w Niemczech. Urodził się 14.01.1872 r. w Przytarni. Był najstarszym synem nauczyciela Franciszka, pochodzącego z Krajny i Kaszubki Ewy z Perszyków. Należał do grona wychowanków Collegium Marianum i gimnazjum chełmińskiego, gdzie był filomatą i w 1890 r. złożył maturę. Studiował teologię w Pelplinie i filozofię w Münster, gdzie w 1895 otrzymał święcenia kapłańskie, a w 1897 r. obronił doktorat. Już wówczas zaangażował się w życie tamtejszego środowiska emigracji polskiej. Po powrocie do diecezji był wikariuszem w Lubawie, prokuratorem Collegium Marianum i prof. filozofii w seminarium (1899–1902), wybierając ostatecznie pracę duszpasterską.
Wyróżnił się niezwykle już na początku jako administrator parafii w Złotowie, będąc budowniczym i odnowicielem życia religijnego oraz inspiratorem działalności społeczno-kulturalnej swych polskich parafian. W 1903 r. został proboszczem w Zakrzewie, które dzięki niemu stało się w okresie zaboru i dwudziestolecia międzywojennego najsilniejszym ośrodkiem polskości na Krajnie, promieniującym na ogół pozostającej w granicach Niemiec społeczności polskiej. Po przegranej walce o przyłączenie ziemi złotowskiej do Polski apelował do rodaków o pozostanie na ziemi ojców. Łącząc działalność duszpasterską z narodową, edukacyjno-kulturalną z gospodarczą i polityczną, stał się przywódcą rodaków na Krajnie, a wkrótce w skali Republiki Weimarskiej i III Rzeszy. Był współtwórcą wielu instytucji w samym Zakrzewie, na Krajnie i w Niemczech. Wszedł w skład władz naczelnych ZPwN założonego w 1922 r., w którym był organizatorem i prezesem jego V Dzielnicy Pogranicze i Kaszuby, obejmującej pow. bytowski i lęborski, w której promowano Hymn kaszubski.
Będąc wiceprezesem całego Związku, pełniącym od 1927 r. obowiązki prezesa, został wybrany na to stanowisko na walnym zjeździe w 1931 r. Był współautorem Memoriału (1929) w obronie praw kościelnych polskiej mniejszości w Niemczech, skierowanego do rządu i episkopatu. Wśród pełnionych przezeń funkcji były: kurator Związku Polskich Towarzystw Szkolnych w Niemczech i honorowy prezes ZHP. Należał do współzałożycieli Związku Mniejszości Narodowych w Niemczech oraz Światowego Związku Polaków z Zagranicy w Warszawie. Przyczynił się do rozwoju polskich szkół powszechnych oraz powstania słynnych gimnazjów polskich w Bytomiu i Kwidzynie. Doprowadził do budowy Domu Polskiego w Zakrzewie, który stał się centrum polskiego życia organizacyjnego i kulturalnego, zyskując miano małej Warszawy. Patronował działalności młodych, w tym redaktorów prasy polskiej, wśród których byli Krajniak J. Łangowski („Głos Pogranicza i Kaszub”) i Ślązak E. Osmańczyk („Młody Polak w Niemczech”) oraz Serbołużyczanin J. Skala i Kaszuba – ks. J. Styp-Rekowski, po wojnie jego następca jako prezes ZPwN.
Ukoronowaniem jego działalności był Kongres Polaków w zdominowanym przez hitlerowców Berlinie 6.03.1938 r., na którym wygłosił płomienne przemówienie o istocie patriotyzmu i polskości. Wówczas też ogłoszono sformułowane z jego udziałem Pięć prawd Polaków i Matkę Boską Radosną jako patronkę. Wszystkie te fakty od razu przeszły do legendy – nie tylko Polactwa w Niemczech. Zmarł 21.04.1939 r. w Berlinie. Jego pogrzeb w Zakrzewie z udziałem przyjaciela ks. bpa K. Dominika był manifestacją Polaków, wyrażoną m.in. obecnością 242 pocztów sztandarowych oddziałów Związku, którego symbolem i godłem stał się znak Rodła. Pośmiertnie odznaczono go Złotym Wawrzynem Akademii Literatury.
Po wojnie w PRL i III RP został patronem ulic i szkół, głównie na Krajnie, gdzie w Złotowie w 2018 r. stanął jego pomnik w postaci ławeczki przed b. Domem Polskim. Szkoła Podstawowa w Zakrzewie nosi jego imię. Ks. Patron jest też bohaterem pieśni i widowisk prezentowanych przez „Krajniaków” z Wielkiego Buczka. W 1989 r. społeczność zrzeszona uczciła go tablicą pamiątkową w kruchcie kościoła wielewskiego, a w 2002 r. O/ZKP i „Krajniacy” z Wielkiego Buczka ufundowali tablicę mu poświęconą na budynku szkoły w Przytarni. Dzięki obu tym podmiotom, inspirowanym przez J. Kęcińską-Kaczmarek, Wielki Buczek stał się w III RP centrum żywych tradycji ZPwN oraz kultu Ks. Patrona i Matki Bożej Radosnej, promieniującym na całą Krajnę i Kaszuby, między innymi dzięki dorocznym Buczkowskim Konferencjom Naukowym, organizowanym pod firmą Instytutu Kaszubskiego.
Józef Borzyszkowski
Bibliografia:
- Borzyszkowski J., „Lud polski się nie da”. Ks. Bolesław Domański, Patron Polaków w Niemczech (1872-1939), Gdańsk 1989
- Jasiek A., Ksiądz Patron Bolesław Domański, w: W służbie Kościoła poznańskiego, Poznań 1974, s. 266-286
- Krause Z., Ksiądz Patron Domański, Gorzów 1948; Ksiądz Patron Bolesław Domański (1872-1939) a tradycja Związku Polaków w Niemczech na Krajnie, red. J. Kęcińska, Gdańsk-Wielki Buczek 2004
- Osmańczyk E.J., Niezłomny proboszcz z Zakrzewa. Rzecz o księdzu patronie Bolesławie Domańskim. Dokumentacja Archiwum Rodła Helena Lehr; Posłowie Józef Borzyszkowski, Warszawa 1989
- Wrzesiński W., Polski ruch narodowy w Niemczech 1922-1939, Poznań 1970; Buczkowskie Konferencje Naukowe (1998-2004), pod red. Jowity Kęcińskiej-Kaczmarek, Gdańsk-Wielki Buczek 2009
Ikonografia:
- Źródło: Instytut Kaszubski
- Źródło: Instytut Kaszubski
