Przezwisko „bosy Antek” (kasz. bosi Antk, bosa) jako element negatywnego stereotypu, ukształtował się w latach zaboru pruskiego, gdy na Pomorze, rzadziej na Kaszuby, przybywali niewykwalifikowani robotnicy sezonowi z Galicji i Królestwa Polskiego: niepiśmienni i bosi (z powodu braku lub oszczędzania obuwia). Stereotyp umocnił się w czasie I wojny światowej, gdy wielu Kaszubów zmobilizowanych do armii pruskiej zostało wysłanych na front wschodni, gdzie poznali nieco Królestwo Polskie. Dostrzegli, iż poziom kultury, zwłaszcza materialnej, był tam niższy niż na Pomorzu, stąd też z pewnym poczuciem wyższości patrzyli na mieszkańców tych ziem. Przezwisko „bosy Antek” upowszechniło się na Kaszubach po odzyskaniu niepodległości przez Polskę po I wojnie światowej i przyłączeniu Pomorza. Wówczas to na Pomorze w poszukiwaniu pracy i miejsca do życia przyjechało sporo osób z różnych regionów Polski. Wśród nich znaczącą grupę stanowiły osoby z ziem dawnego zaboru austriackiego, gdzie autonomia kulturalna spowodowała, iż prowadzone było nauczanie w języku polskim. Stąd też wielu przybyszy władało dobrze językiem polskim nie tylko mówionym, ale pisanym. Osoby takie, mające średnie i wyższe wykształcenie, zatrudniano w instytucjach państwowych. Wśród przybyszy było też sporo nauczycieli, których zatrudniono w szkołach na Kaszubach i Pomorzu. Brak nauczania języka polskiego w pruskim systemie edukacyjnym na Pomorzu spowodował, iż znajomość zwłaszcza pisanego języka polskiego wśród Kaszubów i Pomorzan była mniejsza. Stanowiło to nierzadko barierę w uzyskaniu przez nich pracy w urzędach na Kaszubach po 1920 r.
Wśród osób, który napłynęły na Pomorze po 1920 r., dużą grupę stanowiły osoby poszukujące pracy fizycznej, które niekiedy przybywały pieszo z powodu braku pieniędzy na przejazd pociągiem. Kaszubi postrzegali przybyszy jako rywali. Zarzucali im, iż przyjechali dorobić się na Kaszubach i kosztem Kaszubów. Zajmowali stanowiska, do których aspirowali Kaszubi. Oprócz kwestii językowych dużą rolę w traktowaniu Polaków z innych regionów jako „obcych” odgrywały różnice kulturowe. Przybysze różnili się od Kaszubów i Pomorzan zwyczajami, stylem życia, systemem wartości. Odmienności społeczne i kulturowe okazały się silne i były trudne do przezwyciężenia. Stąd też upowszechniło się złośliwe określenie „bosy Antek”. Przezwisko to stosowano początkowo głównie wobec przybyszy z zaboru austriackiego i Polski centralnej, a z biegiem czasu rozszerzono je na wszystkich. Mówiono: Bosi přëjechalë na robotą. Tëch bosëch je vicė jak našëch (Sychta), Antk bosi klepåł kosi (Sychta). Czasem używano tylko określenia bosi, np. Më momë terå bosėgo školnėgo. On je z bosëch stron (Sychta).
Przezwisko „bosy Antek” funkcjonowało jeszcze wiele lat po II wojnie światowej, do czego przyczyniła się nowa fala osadników. W niektórych okolicach, jest dość często używane: „Bose Antki to do dzisiaj wszyscy spoza Kaszub. Nawet w którymś pokoleniu” (Półwysep Helski), „Bose Antki to ludzie, co przyszli z Polski”. W innych (południowe Kaszuby) przezwisko jest nadal znane, lecz rzadko używane, jeśli już to raczej w sposób żartobliwy. Przezwisko „bosy Antek” częściej dotyczyło i dotyczy mężczyzn. Nawet tych, którzy żenili się z Kaszubkami i zamieszkali na Kaszubach, do końca życia nazywano „bosymi Antkami”.
Anna Kwaśniewska
Bibliografia:
- Kutta J., Druga Rzeczpospolita i Kaszubi 1920-1939, Bydgoszcz 2003
- Kwaśniewska A., Niematerialne dziedzictwo kulturowe w powiecie puckim, [w:] Niematerialne dziedzictwo kulturowe Pomorza Wschodniego, cz. II, red. A. Kwaśniewska, Gdańsk 2017, s. 53-143
- Sychta B., Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. I., Wrocław-Warszawa -Kraków 1967
- Znaniecki F., Studia nad antagonizmem do obcych, „Przegląd Socjologiczny”, 1931, z. 2-4
