Biblioteka Pisarzy Kaszubskich

Seria wydawnicza wychodzi od 2007 r. w Instytucie Kaszubskim. Kolejne tomy zawierają wybitne dzieła literatury kaszubskiej od F. Ceynowy i H.J. Derdowskiego (2007) przez dramaty B. Sychty, J. Rompskiego i J. Karnowskiego, epopeję A. Majkowskiego, poezję młodokaszubów, zrzeszyńców i klekowców po twórczość F. Sędzickiego, J. Drzeżdżona, J. Piepki, A. Budzisza i S. Pestki (2020). Wydawane głównie w porządku chronologicznym, dopełnianym dziełami nieznanymi (dramaty Rompskiego z rękopisu) lub takimi, których wydanie było społecznie bardzo pożądane (długo niewznawiane dramaty Sychty i powieści Drzeżdżona), są dowodem procesu przeobrażeń języka kaszubskiego literackiego i świadectwem rozwoju literatury kaszubskiej. To arcydzieła, które przez pokolenia kształtowały świadomość językową, kulturową i społeczną Kaszubów.

Za pomysłodawcę wydawnictwa można uznać członka IK Zbigniewa Zielonkę, który w artykule pt. O historię literatury kaszubskiej (2003) postulował badanie i opis zjawisk literackich na Pomorzu i na Kaszubach w postaci syntez filologiczno-historycznoliterackich piśmiennictwa Kaszubów. Konstatował, że stereotypowe przeświadczenie, iż twórczość kaszubska to twórczość ludowa i traktowanie jej – także przez samych pisarzy i poetów – instrumentalnie jako „walki w obronie, w celu, przeciw…” deprecjonuje utwory i przeszkadza w traktowaniu ich jako dzieła artyzmu. Jako czytelnik „z zewnątrz” Zielonka dostrzegł nieprzystępność utworów w ich językowym kształcie; każdy autor pisał w swoim czasie według własnego pomysłu na „kaszubszczyznę ponadgwarową”, każdy w innej grafii, z leksyką właściwą swojej okolicy, według swojego wyczucia normy językowej. Szerszemu gronu odbiorców – w tym osobliwie zainteresowanych refleksją językową czy krytycznoliteracką – można było uprzystępnić dorobek literacki Kaszubów właśnie reedycją utworów w zapisie współczesnym. Dylematy kaszuboznawców dotyczyły przeświadczenia, że zabiegi normalizacyjne będą ingerencją w dzieło autora.

Wypracowana w gronie członków IK koncepcja wydawnictwa miała upodobnić je do serii Biblioteki Narodowej, która prezentuje najwybitniejsze dzieła literatury polskiej i światowej w starannym opracowaniu filologicznym. Można zauważyć pewne podobieństwo okoliczności powstania BN i BPK: odrodzenie państwa polskiego po roku 1918 i kaszëbskô òdroda po roku 1989 oraz związane z przeobrażeniami polityczno-społecznymi potrzeby działań edukacyjnych i popularyzatorskich.

J. Treder, redaktor pierwszych pięciu tomów i naukowy opiekun serii do 2015 r., nadał reedycji określony profil. Na każdy tom składa się wzorcowe wydanie dzieła (wyjątek tom 5. Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji) w dwóch wersjach: tekst w zapisie językowo oryginalnym (ostatnie wydanie drukowane za życia autora) i edycja zgodna ze współczesną normą kaszubską, zwłaszcza ortograficzną i fleksyjną, jednakże – i to wymaga od dokonującego standaryzacji językoznawcy wiedzy, ogłady czytelniczej i wyczucia – z zachowaniem osobniczych cech języka autora. Standaryzacja nie ingeruje w słownictwo (z frazeologią) i w składnię. Wprowadzane zmiany opisywane są w przypisach. Te przypisy – z uwagi na ważkość zagadnienia, jakim jest dla Kaszubów norma językowa ( język kaszubski literacki) – zajmują obok innych wyjaśnień (np. okoliczności opisywanych zdarzeń czy problemów, znaczenia wypowiedzi bohatera, kontekstów historyczno- i teoretycznoliterackich) ważne miejsce w komentarzu filologicznym. Zasady normalizacji języka w reedycjach dzieł literatury kaszubskiej zostały przez J. Tredera sformułowane w kilku opracowaniach.

W każdym tomie tekst utworu (lub oba zależnie od koncepcji opracowujących) opatrzony jest komentarzem językowym dotyczącym ewolucji kaszubskiego języka literackiego. Wnioski te wyprowadzane są w oparciu o drobiazgową analizę porównawczą zapisów, przeróbek, skreśleń, dopisków występujących w rękopisach, a także w dostępnych, opracowywanych przez samego autora wersjach tekstu (maszynopisy, szczotki drukarskie, korekty, kolejne wydania za życia autora). Każdy tom zawiera trzyczęściowy wstęp: językoznawcy, literaturoznawcy i historyka-biografa (od t. 5.); to oni nadają wydawnictwu ostateczny kształt.

Twórcy BPK byli świadomi nieuchronnej utraty jakiejś cząstki dziedzictwa kulturowego w reedycji opartej wyłącznie na wersji zapisanej zgodnie z dziś obowiązującą normą językową, stąd zastosowane rozwiązanie wydaje się być najkorzystniejsze dla wszystkich. BPK pełni funkcję edukacyjną: jest przydatna w szkołach, zarówno dla nauczycieli, jak i uczniów, seria ma też wiernych czytelników wśród naukowców różnych dziedzin humanistycznych i amatorów wartościowej i dobrze wydanej literatury. BPK tworzy nową wartość, istotną dla dalszego rozwoju kaszubszczyzny: umacnia jej status wobec polszczyzny i w grupie innych języków słowiańskich.

Biblioteka Pisarzy Kaszubskich:

• Tom 1. 2007. Florian Stanisław Ceynowa, Rozmòwa Pòlôcha z Kaszëbą. Rozmòwa Kaszëbë z Pòlôchã, oprac. wstęp i przypisy J. Treder.
• Tom 2. 2007. Hieronim Jarosz Derdowski, Ò panu Czôrlińsczim, co do Pùcka pò sécë jachôł. Zełgôł…, oprac. J. Samp, J. Treder, E. Gołąbek.
• Tom 3. 2008. Dramaty Bernarda Sychty. T. I. Dramaty obyczajowe, oprac. J. Treder i J. Walkusz.
• Tom 4. 2009. Jan Rompski, Dramaty kaszubskie, oprac., wstęp, przypisy A. Kuik-Kalinowska, D. Kalinowski, J. Treder.
• Tom 5. 2010. Aleksander Majkowski, Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji, oprac. i przypisy J. Treder, wstęp J. Borzyszkowski, A. Kuik-Kalinowska, J. Treder.
• Tom 6. 2011. Jan Karnowski, Dramaty, oprac. i przypisy M. Cybulski, wstęp C. Obracht-Prondzyński, D. Kalinowski, M. Cybulski.
• Tom 7. 2012. Aleksander Majkowski, Jan Karnowski, Leon Heyke, Poezja młodokaszubów, oprac. i przypisy H. Makurat, wstęp J. Borzyszkowski, A. Kuik-Kalinowska, H. Makurat.
• Tom 8. 2013. Jan Trepczyk, Aleksander Labuda, Jan Rompski, Stefan Bieszk, Franciszek Grucza, Feliks Marszałkowski, Poezja zrzeszyńców, oprac. i przypisy H. Makurat, wstęp J. Borzyszkowski, D. Kalinowski, H. Makurat.
• Tom 9. 2014. Franciszek Sędzicki, Utwory kaszubskie, oprac. i przypisy M. Cybulski, wstęp M. Cybulski, J. Schodzińska, D. Kalinowski.
• Tom 10. 2015. Józef Ceynowa, Leon Roppel, Klemens Derc, Jan Bianga, Paweł Szefka, Franciszek Schroeder, Poezja twórców z kręgu „Klëki”, oprac. i przypisy H. Makurat, wstęp J. Borzyszkowski, A. Kuik-Kalinowska, H. Makurat.
• Tom 11. 2016. Jan Drzeżdżon, Twórczość kaszubska, oprac. i przypisy M. Cybulski, wstęp M. Cybulski, D. Kalinowski.
• Tom 12. 2018. Jan Piepka, Twórczość liryczna, oprac. i przypisy H. Makurat-Snuzik, wstęp J. Borzyszkowski, A. Kuik-Kalinowska, H. Makurat-Snuzik.
• Tom 13. 2019. Alojzy Budzisz, Twórczość kaszubskojęzyczna, oprac. J. Borzyszkowski, M. Cybulski, D. Kalinowski.
• Tom 14. 2020. Stanisław Pestka, Twórczość liryczna, oprac. J. Borzyszkowski, A. Kuik-Kalinowska, B. Ugowska.
• Tom 15. 2021. Paweł Szefka, Utwory sceniczne, oprac. Ł. Zołtkowski, D. Kalinowski, M. Cybulski.
• Tom 16. 2022. Jan Bilot,, oprac. J. Borzyszkowski, D. Kalinowski, M. Cybulski.

​Justyna Pomierska

Bibliografia:

• Cybulski M., Rola Biblioteki Pisarzy Kaszubskich w procesie podnoszenia statusu językowego kaszubszczyzny, Славянская микрофилология, pod red. Дуличенко Александр Д., Номати Мотоки, „Slavica Tartuensia”, nr 11, 2018, Sapporo; Tartu, Slavic-Eurasian Research Center, Slaavi Filoloogia Osakond, s. 325-339.
• Kaszubszczyzna w przeszłości i dziś. Kaszëbizna dôwni ë dzys, praca zbiorowa pod red. J. Tredera (zbiérnô prôca w red. J. Trédra), KHNiT PAN, Warszawa 2006.
• Pomierska J., Biblioteka Pisarzy Kaszubskich – oni zasłużyli na Nobla, w: Polscy Nobliści w dyskursie literackim, dydaktycznym i kulturowym, red. G. Różańska, Instytut Naukowo-Wydawniczy Spatium, Słupsk 2012, s. 397-423.
• Treder J., Normalizacja języka w reedycjach dzieł literatury kaszubskiej (na marginesie nowego wydania dramatów B. Sychty), „Acta Cassubiana” XII, 2010, s. 156-166.
• Treder J., Uwagi o normalizacji języka obecnego wydania Remusa, w: A. Majkowski, Żëcé i przigòdë Remùsa. Zwiercadło kaszëbsczé, Oficyna Czec, [Gdańsk 2005], s. 423-427.
• Treder J., Poezja zrzeszeńców w serii Biblioteka Pisarzy Kaszubskich, „Acta_Cassubiana” XVI, 2014, s. 391-395.
• Zielonka Z., O historię literatury kaszubskiej, „Acta Cassubiana”, tom 5, 2003, s. 199-212.

Ikonografia:

1. Źródło: Instytut Kaszubski.