Arkóna to nôbarżi wësëniony na nordã szpërk òstrowa Rugiô i równoczasno wôżny òstrzódk prasłowiańsczégò religijnégò kùltu Swiãtowita (→przedchrzescëjańsczi bògòwie), a téż môl, w jaczim rzeszëłë sã pòliticzné mòce, co bëłë procëm chrzescëjaństwù i germańsczémù militarno-cywilizacjowémù cëskòwi we wczasnëch strzédnëch wiekach. Arkónã w eùropejsczi historiografie òpiselë z niemiecczégò pòzdrzatkù Prieflingeńsczi Mnich i kronikôrz Herbòrd, z pòlsczi starnë Anonim zwóny Gallã, i kùreszce z duńsczégò zdrzeniégò Sakso Gramatik. Nôwicy wiadłów ò Arkónie i Rugie jidze nalezc w Kronice Słowianów bòzowiecczégò prezbitera Helmònda.
Arkóna nie bëła jedurnym òstrzódkã rządów i kùlturë nordowò-zôpadny słowianiznë, równak to òna òd kùńca XVIII wiekù stała sã w pòlsczi lëteraturze (a pózni i kaszëbsczi) przëmiarã swiãtégò môla („bòżi òstrów”) a téż symbòlicznym merkã biôtczi słowianiznë z germanizną. Religijny znaczënk Arkónë je skùtkã tegò, że na rëtkù bëła widzałô swiãtnica, a bënë sztërëskarniowi Swiãtowit, słowiańsczi bóg nieba, bòkadnoscë i płodnoscë. Wedle òpisënków strzédnowiekòwëch kronikarzów w swiãtnicë mielë służbã kapłanowie, chtërny nié blós skłôdelë religijné òfiarë (np. ceremóniô naléwaniô miodu do rogù Swiãtowita), ale téż mielë cësk na pòlitikã (jich rozsądzenia bëłë wôżniészé jak plemieniowëch panowników). Dobrim tegò przëmiarã je to, że Rugijczikòwie ùżiwelë biôłégò kònia z Arkónë, żebë rozsądzył, czë dac sã na wòjnowé dzejania. W sami arkóńsczi swiãtnicë béł bògati skôrbc, a w nim darënczi, chtërne òstôwielë tu wszëtcë nordowò-zôpadny Słowianowie. Arkóna òsta znikwionô w 1168 rokù przez duńsczégò króla Waldemara i biskùpa Absalona z ùdzélã pòmòrsczich ksążãtów Kadzmierza i Bògùsława (→Grificë), a bëło to skùtkã wszelejaczich militarnëch i religijnëch dzejników.
Il. 1. Sztrąd Arkónë
Bëtnosc Arkónë w pòlsczim kùlturowim diskùrsu mô sztërë fòrmë. Pierszô je sparłãczonô ze zdrzenim na niã jak na rum pògaństwa, jaczé mùsz je pòddac rzimsczémù chrzescëjaństwu. Drëgô je zrzeszonô z pòliticzną biôtką, bò dinastiô Piastów chcała twòrzëc swòje państwò nié leno nad Òdrą, ale i dali nad wschòdnyma brzegama Łabë. Trzecé przedstôwienié Arkónë jistnieje w sparłãczenim z dzewiãtnôscewiekòwima kùlturowima òbronnyma reakcjama na stracenié samòstójnotë swòjégò państwa. Pisanié ò Arkónie i pòkazywanié chwałë Rugijczików bëło wnenczas ôrtã piastowaniô pamiãcë ò wiôldżi ùszłoce i zachãtą do ùchòwaniô nôdzeji na przińdnotã. Czwiôrté przedstôwienié rzeszëło sã z òglowòeùropejsczima òbgôdkama ò słowiańskòscë Pòmòrzô i Meklembùrgie, bëła téż pòstrzédno sparłãczonô z pòlską reakcją na kulturkampf.
W niemiecczim kùlturowim diskùrsu mit Arkónë je wiele słabszi. Przede wszëtczim òstôł zrzeszony ze strzédnowiekòwima òbrazama religijny i etniczny apartnotë Słowianów, a wiele pózni, na skùtk romanticznëch zainteresowaniów słowianizną, stôł sã dzélã kùlturowëch zaczekawieniów przedstôwców niemiecczi inteligencje mającëch Słowianów za personifikacjã nôtërnoscë, wieskòscë i lëdowòscë. Trzecy kùreszce ôrt òbrazu Arkónë je sparłãczony z symbòlicznym namerkanim rëmù jakno przëkładu domôcoscë i swójszczëznë (w lëteraturze K. Lappe, w malarstwie C.D. Friedrich).
W kaszëbsczim kùlturowim rëmie Arkóna pòjawiła sã nôpózni, co nie òznôczô, że miała abò mô môłi znaczënk. Ji bëtnosc jidze pòdzelëc na dwie fùnkcje: przëbôcziwanié ò kaszëbskòscë całégò teritorialno Pòmòrzô i do céchòwaniô apartnégò òd chrzescëjańsczégò i germańsczégò dëchòwégò swiata przódków. W nôwôżniészim prozatorsczim dokazu kaszëbskòjãzëkòwi lëteraturë Żëcé i przigòdë Remùsa (→Majkòwsczi Aleksander) Arkóna òsta przëwòłónô przez Józwã Zôbłocczégò, żebë ùswiądnic dozdrzeniewającémù dejowò Remùsowi historiczné dzeje kaszëbiznë na Pòmòrzim. A J. Karnowsczi w Òtrokù Swãtewida, ùsôdzającë swiat kaszëbsczi religijnoscë, wierzeniów i zwëków, czile razy wspòminô ò krëjamnym òstrowie na Bôłce (jaczi mòżemë miec za Rugiã abò Arkónã), żebë pòkazac kùlturową nieprzeriwnosc midzë zmitizowóną ùszłotą a tamtoczasnym cządã na Gduńsczim Pòmòrzim. Barżi rozmajice Rugiô i Arkóna pòjôwiają sã w ùtwórstwie zrzeszińców. Òsoblëwie A. Labùda w ùsôdzkach ò biôtkach słowiańsczich plemionów z Niemcama a téż J. Rómpsczi w dramace Wzénik Arkónë pòkôzelë biôtkã ò kùlturową samòstójnotã.
Arkóna jakno symbòl pradôwny słowiańskòscë pòjawiła sã téż w pòzwie pòmòrsczégò cządnika, jaczi jistniôł w latach 1945-1948 i béł wëdôwóny w Bëdgòszczë. „Arkona” bëła wnenczas jedurnym kriticzno-artisticznym pismionã, jaczé wëchôdało na Pòmòrzim i Kùjawach. Redagòwôł je M. Turwid. Bënë bëłë zamkłoscë tikającé lëteraturë, teatru, plasticzi i mùzyczi, pùblikòwelë tuwò materiałë napisóné nié blós przez gazétników z Pòmòrzô, ale i nôwôżniészich pùblicystów z całi Pòlsczi.
Dzysdnia Arkóna je wôżnym môlã na karce rodnowiérnëch kùltów i célã wiele turisticznëch rézów: dlô Pòlôchów przédno krajoznôwczich, a dlô Kaszëbów juwernotowëch.
Daniél Kalinowsczi
Bibliografiô:
- Kalinowski D., Arkona – od literackiego mitu ku antropologii kulturowej, [w:] Wielkie Pomorze. Mit i literatura, red. A. Kuik-Kalinowska, Gduńsk-Słëpsk 2009, s. 109-135
- Kalinowski D., Ziemia ojców. Pomorze zaodrzańskie w literaturze kaszubskiej, „Porównania”, 2013, nr 12, s. 193-208
- Osięgłowski J., Wyspa słowiańskich bogów, Warszawa 1971
Netografiô:
Tuxen L., Bishop Absalon topples the god Svantevit at Arkona, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f5/Bishop_Absalon_topples_the_god_Svantevit_at_Arkona_%28full%29.jpg
Ikònografiô:
- Piechocki R., Kap Arkona, Putbus 1997.
